Izvorni kod stranice Panavia Tornado

{{Infokvir zrakoplov
 |ime=Panavija Tornado
 |tip=Višenamenski borbeni avion
 |proizvođač=Panavija korporacija
 |slika=Image:RAF Tornado GR4 Iraq.JPEG
 |opis slike= Tornado u letu nad Irakom
 |dizajn=
 |probni let= [[27.8.]] [[1974]].
 |uveden u uporabu=[[1979]]
 |proizveden=
 |povučen=
 |status=u uporabi
 |prvotni korisnik=
 |više korisnika=[[Velika Britanija]]<br />[[Nemačka]]<br />[[Italija]]<br /> itd.
 |broj primjeraka=
 |pojedinačna cijena= 
 }}
'''Panavija tornado''' je [[Višenamenski borbeni avion|višenamenski]], borbeni, dvomotorni avion, [[Mlazni lovac četvrte generacije|4. generacije]], sa promenljivim [[Ugao strele krila|uglom strele krila]]. Zajednički je razvijen i proizveden, u saradnji [[Velika Britanija|Velike Britanije]], [[Zapadna Nemačka|Zapadne Nemačke]] i [[Italija|Italije]]. Realizovane su tri osnovne varijante: [[lovac-bombarder]] (Tonado IDS), avion za elektronsko ratovanje i izviđanje (Tornado ECR) i presretač [[Tornado ADV]] ([[PVO]] varijanta). Program se odvijao u okviru [[Panavija korporacija|Panavija korporacije]], multinacionalnog sastava, koji čine [[Velika Britanija|britanski]] Britiš aerospejs ({{jez-eng|British Aerospace, BAE}}), MBB iz [[Zapadna Nemačka|Zapadne Nemačke]] i [[italija]]nska Aeritalija ({{jez-eng|Aeritalia}}). „Tornado“ je napravio prvi let, [[14. avgust]]a [[1974]]. godine, a uveden je u operativnu upotrebu u [[1979]]. Zbog svojih višenamenskih svojstava, u stanju je da zameni nekoliko različitih vrsta aviona u ratnom vazduhoplovstvu. Kraljevsko vazduhoplovstvo Saudijske Arabije je kupilo i uvelo u svoju operativnu upotrebu 96 aviona Tonado IDS.

Tri nacije, pored razvoja i proizvodnje, organizovale su zajedničku obuku, održavanje i proces uvođenja aviona u operativnu upotrebu, u svojim jedinicama.<ref name="„Tornado“ BAe">{{Cite web | url = http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ac/row/tornado.htm |title =TORNADO (BAe)| quote =„Tornado“ BAe | author =  | date =| format = | publisher = .fas.org | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =25. 07. 2012.}}</ref><ref name="„Tornado“ višenamenski avion">{{Cite web | url = http://www.airforce-technology.com/projects/tornado/ |title =Tornado Multirole Aircraft| quote = „Tornado“ višenamenski avion"| author =  | date =| format = | publisher = airforce-technology.com | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =25. 07. 2012.}}</ref>

Do razvoja i proizvodnje [[Jurofajter tajfun|Jurofajtera tajfuna]], program aviona „tornado“ je bio najveći međudržavni poduhvat kooperacije u [[Evropa|Evropi]], u domenu visoke vazduhoplovne tehnologije.

Borbeno je „tornado“ korišćen tokom [[Zalivski rat|Zalivskog rata]], [[Rat u Bosni i Hercegovini|Rata u Bosni i Hercegovini]], [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije]], [[1999]]. godine, [[Rat u Iraku|Rata u Iraku]], [[Rat u Libiji (2011)|Rata u Libiji (2011)]] i u epizodnim ulogama u sukobima u [[Avganistan]]u i [[Jemen]]u.

Za potrebe triju zemalja, kooperanata i Saudijske Arabije, jedinog kupca, serijski je proizvedeno 992 primerka aviona „tornado“, uključujući sve postojeće varijante.<ref name="„Tornado“ višenamenski avion"/><ref name="Operativni Zahtevi">{{Cite web | url = http://www.panavia.de/index.php?option=com_content&view=article&id=31&Itemid=48 |title =Future Operational Requirements  | quote =Operativni Zahtevi | author =  | date =| format = | publisher =Panavia managing Tornado| location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =2. 06. 2012.}}</ref><ref name="Panavija tornado">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/ |title =TORNADO| quote = Panavija tornado| author = Chris Corkish | date =15.05.2012.| format = | publisher =  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =3. 06. 2012.}}</ref><ref name="Istorija"/>

== Opšte faze programa ==

=== Početna ideja i razvoj ===
[[Datoteka:AFVG (1965).jpg|<center>Umetnička ilustracija koncepcije, koja je predak programu MRCA</center>|desno|thumb|250px]]
Tokom šezdesetih godina prošlog veka, vazduhoplovni konstruktori su prišli metodi adaptacije oblika [[krilo|krila]] aviona, [[Aerodinamika|aerodinamičkim]] potrebama, u uslovima leta u sve tri oblasti [[brzina]] (podzvučna, krozvučna i nadzvučna), kroz rešenje mehaničkog podešavanja njegovog ugla strele. Na taj način je [[aerodinamika]] [[krilo|krila]] mogla da se približi optimalnim i protivrečnim uslovima, dobrog manevra pri malim brzinama, potrebama dugog krstarenja i dobrih letnih karakteristika na velikim nadzvučnim brzinama. [[Velika Britanija]] je otkazala nabavku [[BAC TSR-2]] i kasnije aviona [[F-111|F-111K]]. Tražili su rešenje za zamenu svojih zastarelih aviona za podršku, [[Avro vulkan]]a i [[Bukanir]]a. Britanija i [[Francuska]] su zajedno pokrenuli program razvoja aviona sa promenljivom geometrijom krila (promena ugla strele krila), u [[1965]]. godini. To se završilo sa francuskim odustajanjem, u [[1967]]. godini. Ovo se odvijalo u ranom periodu razvoja [[Mlazni lovac četvrte generacije|4. generacije]] borbenih aviona. Tada se verovalo u taj pravac rešavanja problema sa promenljivom geometrijom krila i Britanija je nastavila da razvija taj koncept aviona, uz traženje novih partnera za zajedničku realizaciju.<ref name="Istorija">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/History/overview.htm |title =Overview| quote =Istorija | author =  | date =11/12/2011.| format = | publisher =  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =3. 06. 2012.}}</ref><ref name="Britansko-francuska saradnja">{{Cite web| url =http://pqasb.pqarchiver.com/djreprints/access/72865521.html?dids=72865521:72865521&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic&date=Jun+22%2C+1967&author=&pub=Wall+Street+Journal&desc=British-French+Work+On+New+Military+Plane+Periled+by+Cost+Fight&pqatl=google| title =British-French Work On New Military Plane Periled by Cost Fight| quote =Britansko-francuska saradnja| author =RICHARD E. RUSTIN| date =14. 5. 1971.| format =| publisher =| location =| pages =| language ={{en}}| accessdate =3. 06. 2012.| archivedate =2012-11-02| archiveurl =https://web.archive.org/web/20121102074414/http://pqasb.pqarchiver.com/djreprints/access/72865521.html?dids=72865521:72865521&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic&date=Jun+22,+1967&author=&pub=Wall+Street+Journal&desc=British-French+Work+On+New+Military+Plane+Periled+by+Cost+Fight&pqatl=google| deadurl =yes}}</ref><ref name="Konstruktor aviona BAC TSR-2 Frederik">{{Cite web | url =http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1491503/Sir-Frederick-Page.html|title =Sir Frederick Page| quote =Konstruktor aviona BAC TSR-2 Frederik| author = | date =07 Jun 2005.| format = | publisher =The Telegraph  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =1. 08. 2012.}}</ref>

[[Zapadna Nemačka]], [[Holandija]], [[Belgija]], [[Italija]] i [[Kanada]], [[1968]]. godine, formirali su radnu grupu za ispitivanje načina zamene zastarelih aviona [[F-104 starfajter]]. Početni naziv toga potencijalnog novog aviona je bio ''Višenamenski avion'' ({{jez-eng|Multi Role Aircraft - MRA}}), kasnije je preimenovan u ''Višenamenski borbeni avion'' ({{jez-eng|Multi Role Combat Aircraft - MRCA}}).<ref name="Britansko-francuska saradnja"/><ref name="Evropska vazduhoplovna industrija">{{Cite web | url = http://www.spmcb.com/files%5CDefenseGiants.pdf | title = EUROPE REINVENTS ITS DEFENSE INDUSTRY | quote = Evropska vazduhoplovna industrija | author = SEAN P. MCBRIDE | date = 25 OCTOBER 2009. | format = pdf | publisher = GEORGETOWN UNIVERSITY | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 3. 06. 2012. }}{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Potrebe i zahtevi su bili širokog spektra, tako da je odlučeno da se razvije jedan avion, koji bi imao više namena, koje je ranije izvršavala flota različitih aviona.<ref name="Istorija"/> Britanija se pridružila grupi za program MRCA u [[1968]]. godini. Napravljen je memorandum o saglasnosti, između Britanije, Zapadne Nemačke i Italije, u maju [[1969]]. godine.<ref name="Memorandum">{{Cite web | url = http://news.google.co.uk/newspapers?id=VvYeAAAAIBAJ&sjid=LowEAAAAIBAJ&pg=7327,1861291&dq=multi+role+aircraft&hl=en |title =European Nations Plan Mammoth Military Aircraft.| quote = Memorandum| author =  | date =14 Jan 1969| format = | publisher = Sarasota Journal | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =3. 06. 2012.}}</ref>
 
Do kraja [[1968]]. godine, procenjena je potencijalna nabavka aviona, od šest zemalja, u nivou od 1.500 primeraka. [[Kanada]] i [[Belgija]] su odustale, pre nego što su počele dugoročne obaveze u programu. Program su nastavili [[Velika Britanija]], [[Zapadna Nemačka]] i [[Italija]].<ref name="Podaci">{{Cite web | url = http://www.airforce-technology.com/projects/tornado/ |title =Key Data | quote = Podaci| author =  | date =| format = | publisher = airforce-technology.com | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =3. 06. 2012.}}</ref>

=== Panavija korporacija ===
[[Datoteka:Panavia consortium roundel.svg|<center>Logo programa Panavija tornado, simbolično sačinjavaju boje zastava triju zemalja kooperanata.<ref name="Logo na avionu">{{Cite web|url = http://www.airliners.net/photo/Germany---Air/Panavia-Tornado-IDS/0485449/&sid=c27e2dea01587dce2fe2ec06877b069a |title =Picture of the Panavia Tornado IDS aircraft| quote =Logo na avionu | author =  | date = 7. 1. 2004. | format = | publisher = Airliners | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =26. 06. 2012}}</ref></center>|desno|thumb|160px]] [[Datoteka:RAF Tornado F2.JPEG|<center>Formacija dva „tornada“, u poletanju.</center>|desno|thumb|250px]]
Četiri partnerske nacije: [[Velika Britanija]], [[Zapadna Nemačka]], [[Italija]] i [[Holandija]], dogovorile su se [[26. mart]]a [[1969]]. godine, da formiraju multinacionalnu kompaniju [[Panavija korporacija]], za razvoj i proizvodnju aviona MRCA.<ref name="Istorija"/> Cilj je bio da se zajednički realizuje avion, sposoban da odgovori nameni taktičke podrške, izviđanja, protivvazduhoplovne odbrane i dejstva iznad [[more|mora]].<ref name="„Tornado“ višenamenski avion"/><ref name="Istorija"/> Planirano je da u toj ulozi MRCA zameni nekoliko različitih tipova aviona, u operativnoj upotrebi u vazduhoplovstvima partnerskih zemalja. Razmatrana je čitava lepeza koncepcija, uključujući i varijantu sa fiksnim uglom strele [[krilo|krila]] i jednim motorom. Holandija se povukla iz programa u [[1970]]. godini, navodeći razloge, da je avion previše komplikovan za eksploataciju. Oni su tražili jednostavniji avion, sa izuzetnom upravljivošću. Dodatni udarac programu je bila i promena nemačkog plana nabavke broja aviona, [[1972]]. godine. Umesto planiranih 600, nemci su naručili 324 primerka.<ref name="Istorija"/><ref name="Panavija P.200">{{Cite web | url = http://www.fly-navy.de/jets/tornado.html |title =Panavia P.200 Tornado | quote =Panavija P.200 | author =  | date =| format = | publisher =  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =6. 06. 2012.}}</ref>

Po konačnom sporazumu, Velika Britanija i Zapadna Nemačka su određeni sa pojedinačnim učešćem u programu sa po 42,5%, a preostalih 15% je pripalo Italiji. Ta podela proizvodnog dela, bila je rezultat međunarodnog političkog pregovaranja. Prednji deo trupa aviona, rep i montaža, pripali su britanskoj firmi BAE. Centralni deo trupa nemačkom MBB, a [[krilo]] italijanskoj firmi Aeritalija. Po sličnom prilazu, raspodeljene su obaveze i za [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motor]], avionsku opremu i sve ostale aktivnosti. Posebna multinacionalna kompanija, ''Turbo-union'', formirana je u junu [[1970]]. godine, za razvoj i proizvodnju motora RB199, sa sličnom podelom aktivnosti i obaveza, 40% Rols Rojs, 40% MTU, a 20% Fijat.<ref name="Panavija tornado"/><ref name="Istorija"/><ref name="Novinska vest">{{Cite web | url = http://news.google.co.uk/newspapers?id=BmAvAAAAIBAJ&sjid=2dwFAAAAIBAJ&pg=5323,4133149&dq=tornado+bomber&hl |title =Swing-Wing Wonder Weapon Is Going Into Production.| quote = Novinska vest| author =  | date =24 August 1976.| format = | publisher = Ludington Daily News | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =5. 06. 2012.}}</ref>

Na kraju procesa projektovanja, u [[maj]]u [[1970]]. godine, aktuelni koncepti su svedeni na dva projekta: ''Panavija 100'' jednosed, koji je zagovarala Zapadna Nemačka i ''Panavija 200'' dvosed, koji su zagovarali Britanci. Ovaj koncept je preovladao i on je prerastao u Panavija tornado.<ref name="Istorija"/><ref name="Panavija P.200"/><ref name="Novinska vest"/><ref name="Tornado IDS"/> Projekat Panavija tornado dvoseda (Panavija 200), usvojile su tri vlade i potpisale su o tome sporazum u septembru [[1971]]. godine. Avion je bio namenjen isključivo da služi za podršku u niskom letu i u toj ulozi je trebalo da predstavlja pretnju [[SSSR|sovjetskoj]] protivvazduhoplovnoj odbrani. Britanci su najavili „da će dve trećine prednje odbrambene linije biti popunjeno samo ovim tipom aviona“.<ref name="Evropski „tornado“">{{Cite web | url = http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA0E12FC385D11728DDDAA0994D9415B898BF1D3 |title =Europe's Fighter Jet Program; Tornado Offers Competition for U.S. Concerns Project Valued at $17 Billion European Fighter Jet Competes With U.S. Nations Overcome Problems Unusual Management System Program Behind Schedule| quote = Evropski „tornado“| author = PAUL LEWIS | date =November 13, 1979.| format = | publisher = The New York Times | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =5. 06. 2012.}}</ref><ref name="Panavija">{{Cite web | url = http://www.milavia.net/aircraft/tornado/tornado.htm |title =Panavia Tornado| quote = Panavija| author =  | date =15 May 2004.| format = | publisher = MILAVIA  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =5. 06. 2012.}}</ref>

=== Prototipovi i ispitivanje ===
[[Datoteka:Za254.jpg|<center>Prototip Panavija Tornado ADV sa polu-„utopljenim“ raketama „skajfleš“, na Farnborou u [[Engleska|Engleskoj]].</center>|desno|thumb|250px]]Razvijeno je i proizvedeno deset [[prototipx]]ova aviona Tornado IDS i ECR; četiri u BAE (Vorton, Britanija), četiri u MBB (Nemačka) i dva u ''Aleniji'' (Italija). Prvi prototip je poleteo [[14. avgust]]a [[1974]]. godine, u Zapadnoj Nemačkoj.<ref name="Panavija tornado IDS"/> [[Pilot]] Pavle Milet je izjavio: „rukovanje avionom je bilo sjajno ... stvarni let se odvijao toliko glatko da sam se pitao da li je ovo još jedna simulacija“.<ref name="Panavija tornado IDS">{{Cite web | url = http://www.aeroflight.co.uk/aircraft/types/panavia-tornado-ids.htm | title = Panavia Tornado IDS | quote = Panavija tornado IDS | author =  | date = 23 December 2010. | format =  | publisher = aeroflight | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 6. 06. 2012. | archive-date = 2012-06-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120615062210/http://www.aeroflight.co.uk/aircraft/types/panavia-tornado-ids.htm }}</ref> Rezultati ispitivanja u letu, ukazali su na potrebu manjih modifikacija. Poremećaji protoka vazduha su zahtevali da se koriguje oblik uvodnika i napajanje [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motora]]. Smanjena je pojava „bafetinga“ na nadzvučnim brzinama.{{efn|„Bafeting“ je naziv za pojavu vibracija i [[Aerodinamika|aerodinamičke]] buke, koji su posledica otcepljenja vazdušne struje od površine opstrujavanog tela.}} Ispitivanja su pokazala nedostatke u upravljanju nosnim točkom, usled grešaka u konstrukciji. Bilo je neophodno i da se poništi destabilizujući efekat, proizveden postavljanjem režima obrnutog potiska pri zaustavljanju aviona, posle sletanja.<ref>Burger, Κ.Η. "In-Flight Short Field Landing Investigations on a Combat Aircraft with Thrust Reverser." ((en)) ''International Journal of Turbo and Jet Engines''. 3, (2-3), pp. 99–104, ISSN 2191-0332.</ref> Dva [[prototipx]]a su izgubljeni u nesrećama, treći je ozbiljno oštećen greškom pilota, koji je indukovao kratkoperiodične uzdužne oscilacije aviona. U [[avgust]]u [[1976]]. godine, otkriveno je da [[SSSR|sovjetska]] špijunaža pokušava pribaviti informacije o avionu.<ref name="Otkriven pokušaj špijunaže">{{Cite web | url = http://pqasb.pqarchiver.com/csmonitor_historic/access/261193762.html?dids=261193762:261193762&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&date=Aug+18%2C+1976&author=By+David+Mutch+Staff+correspondent+of+The+Christian+Science+Monitor&pub=Christian+Science+Monitor&desc=NATO+plane+found+to+be+spy+target&pqatl=google | title = NATO plane found to be spy target | quote = Otkriven pokušaj špijunaže | author = Mutch, David | date = 18 August 1976. | format =  | publisher = Christian Science Monitor, | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 8. 06. 2012. | archive-date = 2012-11-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20121102074352/http://pqasb.pqarchiver.com/csmonitor_historic/access/261193762.html?dids=261193762:261193762&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&date=Aug+18,+1976&author=By+David+Mutch+Staff+correspondent+of+The+Christian+Science+Monitor&pub=Christian+Science+Monitor&desc=NATO+plane+found+to+be+spy+target&pqatl=google | dead-url = yes }}</ref>

Kako je na „tornadu“ primenjena relativno nova tehnologija za [[Sistem komandi leta aviona|električne komande leta]], značajno je povećana anvelopa leta aviona.{{efn|Anvelopa leta definiše letne mogućnosti aviona, sa rasponom granica visine i brzine.{{Glavni članak|Aerodinamika}}}} Nekoliko aviona je upotrebljeno za razvoj i dokaz validnosti koncepta toga sistema. U kasnim sedamdesetim godinama prošlog veka, BAE je razvio taj sistem na demonstratoru tih tehnologija, na avionu „Jaguar fly-by-wire“. „Jaguar“, demonstrator novih tehnologija, bio je opremljenim digitalnim komandama leta potpunog autoriteta, razvijan je postepenim modifikacijama u cilju dokaza sposobnosti sistema da nadoknadi sve aerodinamičke i dinamičke nepravilnosti. Takođe, MBB je to dokazao u letu, na prepravljenom avionu demonstratoru, [[F-104G starfajter]]u, koji je na sličan način nadoknadio nestabilnost putem digitalnog sistema komandi leta. Iskustvo iz oba programa je iskorišćeno na „tornadu“, a kasnije u većoj meri i na [[Jurofajter tajfun|Jurofajteru tajfunu]].<ref>{{Cite web | url =http://www.eurofighter.com/capabilities/performance/fight-control-system.html| title = Flight Control Systems| quote =Električne komande leta| author = | date =  | format =  | publisher = Eurofigter | location = | pages = | language = {{En}} | accessdate =1. 08. 2012.}}</ref><ref>{{Cite web| url =http://oai.dtic.mil/oai/oai?verb=getRecord&metadataPrefix=html&identifier=ADP002713| title =Certification Experience of the Jaguar Fly-by-Wire Demonstrator Aircraft Integrated Flight Control System| quote =Jaguar fly-by-wire| author =| date =| format =| publisher =| location =| pages =| language ={{En}}| accessdate =1. 08. 2012.| archivedate =2011-07-17| archiveurl =https://web.archive.org/web/20110717145048/http://oai.dtic.mil/oai/oai?verb=getRecord| deadurl =yes}}</ref><ref name="Studija o električnim komandama leta">{{Cite web | url = http://ia600503.us.archive.org/3/items/nasa_techdoc_19760010066/19760010066.pdf | title ="Preliminary System Design Study f o r a D i g i t a l Fly-by-Wire F l i g h t Control System f o r an F-8C A i r c r a f t " | quote = Studija o električnim komandama leta | author = Report No.NASA CR-2609 | date = January 1976. | format = pdf| publisher = NASA Langley Research Center | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =1. 08. 2012.}}</ref>

=== Proizvodnja ===
[[Datoteka:F-15C Tornado IDS DFST8901717.JPEG|<center>Američki [[F-15 igl|F-15C]], okružen „tornadima“ [[Luftvafe]] i RAF-a, [[1987.]] godine.</center>|desno|thumb|250px]]
Ugovor za proizvodnju aviona je potpisan [[29. juli|29. jula]] [[1976.]] godine.<ref name="Novinska vest"/> Pored deset [[prototipx]]ova, sprovedena je industrijalizacija proizvodnje, sa šest predserijskih aviona „tornado“.<ref name="Panavija tornado IDS"/> Prvi avioni su isporučeni britanskom vazduhoplovstvu i [[Luftvafe]] 5. i 6. juna [[1979]]. godine.<ref name="Modernizacija nemačke vojske">{{Cite web | url =http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F40A14F93A5D11728DDDAA0A94D1405B898BF1D3 |title =West Germany Is Modernizing Military Forces; Military Analysis| quote =Modernizacija nemačke vojske | author = DREW MIDDLETON | date = 23. 9. 1979. | format = | publisher = The New York Times | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =13. 06. 2012.}}</ref> Italijanskom vazduhoplovstvu je isporučen prvi „tornado“, [[25. septembar|25. septembra]] [[1981.]] godine. Sve tri nacije su [[29. januar]]a [[1981]]. godine, zvanično organizovale obuku na „tornadu“, u Velikoj Britaniji. Ta zajednička obuka je trajala sve do [[31. mart]]a [[1999]]. godine.<ref name="Tornado u tri vojske">{{Cite web | url = http://www.airsceneuk.org.uk/hangar/1999/ttte/ttte.htm | title = TTTEnd of an era | quote = Tornado u tri vojske | author = Gary Parsons | date =  | format =  | publisher =  | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 13. 06. 2012. | archive-date = 2004-07-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20040718075035/http://www.airsceneuk.org.uk/hangar/1999/TTTE/ttte.htm | dead-url = yes }}</ref> Jubilarni, 500. „tornado“ je proizveden i dostavljen Zapadnoj Nemačkoj, [[19. decembar|19. decembra]] [[1987]]. godine.<ref name="Panavija tornado IDS"/><ref>Taylor, Michael J.H. ''Jane's Aviation Review.'' ((en)) London: Jane's Information Group, 1987. pages = p. 58. {{ISBN|0-7106-0446-7}}.</ref>
Traženi su kupci „tornada“, nakon što je [[Zapadna Nemačka]] povukla svoje prigovore na izvoz. [[Saudijska Arabija]] je ostala jedini kupac.<ref>Michael. "Saudi Arabia considers Tornado fighter deal." ((en)) ''Financial Times,'' 11 July 1984., p. 6.</ref>
Sporazum za kupovinu „tornada“, bio je deo kontroverznog dogovora između britanskog „BAE“ i Saudijske vlade.<ref name="Sporazum">{{Cite web | url = http://www.theyworkforyou.com/wrans/?id=2004-05-25.171750.h |title =Al Yamamah Contracts| quote =Sporazum| author =  | date =| format = | publisher = theyworkforyou | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =14. 06. 2012.}}</ref><ref name="„Arapska veza“">{{Cite web | url = http://www.caat.org.uk/resources/publications/countries/saudi-arabia.php | title = The Arabian Connection: The UK Arms Trade to Saudi Arabia | quote = „Arapska veza“ | author =  | date =  | format =  | publisher = Campaign Against Arms Trade | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 14. 06. 2012. | archivedate = 2012-12-09 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20121209090429/http://www.caat.org.uk/resources/publications/countries/saudi-arabia.php | deadurl = yes }}</ref> Tim dogovorom je bila povećana kupovina aviona i opreme, u ukupnoj vrednosti od 250 miliona funti, u kasnim osamdesetim godinama prošlog veka, ali je otkazana [[1990]]. godine, zbog teškoća finansiranja.<ref>Allen, Calvin H. and W. Lynn Rigsbee. ''Oman Under Qaboos: From Coup to Constitution, 1970–1996.'' ((en)) London: Routledge, 2000. p. 78. {{ISBN|0-7146-5001-3}}.</ref>

Tokom sedamdesetih godina prošlog veka, [[Australija]] je razmatrala pridruživanje programu MRCA, radi zamene svojih zastarelih aviona [[Miraž III]]. Konačno su izabrali [[F/A-18 Hornet]], za tu namenu.<ref>[http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1978/1978%20-%202197.html?search=panavia "Tornado on Canadian fighter shortlist."] ((en)) ''Flight International,'' 1978. p. 1153.</ref> Slično se opredelila i [[Kanada]].<ref name="Tornado u Kanadi">{{Cite web | url = http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1978/1978%20-%202197.html|title =Tornado on Canadian fighter shortlist. . .| quote =Tornado u Kanadi | author = FLIGHT International, | date =23 September (979.| format =pdf | publisher = flightglobal archive | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =16. 06. 2012.}}</ref>

[[Japan]] je razmatrao uvođenje „tornada“, u konkurenciji sa [[F-16 Fajting Falkon]] i [[F/A-18 Hornet]]om, u [[1980]]. godini, pre nego što je izabrao vlastiti [[F-2 micubiši]], razvijen i proizveden na osnovu F-16.<ref>Lorell, Mark A. ''Troubled Partnership: A History of U.S.-Japan Collaboration on the FS-X Fighter.'' ((en)) Piscataway, New Jersey: Transaction Publishers (Rutgers University), 1996. pp. 108, 121. {{ISBN|1-56000-891-1}}.</ref> Tokom devedesetih godina, [[Tajvan]] i [[Južna Koreja]] su pokazali interes za nabavku određenog broja aviona Panavija tornado.<ref name="Tornado u Koreji">{{Cite web | url = http://www.independent.co.uk/news/business/s-korea-lines-up-pounds-360m-tornado-order-bae-and-partners-would-benefit-from-new-arms-policy-less-dependent-on-us-1494402.html |title =S Korea lines up pounds 360m Tornado order: BAe and partners would benefit from new arms policy less dependent on US | quote = Tornado u Koreji| author = MICHAEL HARRISON and RAYMOND WHITAKER | date =28 June 1993.| format = | publisher = independent | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =16. 06. 2012.}}</ref> [[Australija|Australiji]] je ponovo bila predložena varijanta Tornado ECR, sa većom sposobnosti za elektronsko ratovanje, [[2001]]. godine.<ref name="Tornado u Australiji">{{Cite web | url = http://www.flightglobal.com/news/articles/australian-international-airshow-wild-weasel-air-defence-upgrade-offered-to-126343/ |title =Australian International Airshow - Wild Weasel air defence upgrade offered to RAAF| quote = Tornado u Australiji| author =  | date =20 Feb 2001. | format = | publisher = flightglobal| location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =16. 06. 2012.}}</ref>

Proizvodnja je trajala sve do kraja [[1998]]. godine. Poslednja serija aviona je proizvedena za Saudijsko vazduhoplovstvo, za ispunjenje obaveza za ukupnu porudžbinu od 96 primeraka.<ref name=Janes_241>Jackson, Paul, Kenneth Munson, Lindsay Peacock and John W. R. Taylor, eds. ''Jane's All The World's Aircraft 1997–1998.'' ((en)) London: Jane's Information Group, 1998. p. 241. {{ISBN|0-7106-1788-7}}.</ref> U [[juni|junu]] [[2011]]. godine, saopšteno je da su britanski avioni „tornado“ ukupno naleteli preko milion sati.<ref name="Operativna upotreba „tornada“">{{Cite web | url = http://www.defenceiq.com/air-forces-and-military-aircraft/articles/royal-air-force-continues-libya-operations-in-face/ |title =Royal Air Force Continues Libya Operations in Face of Force Structure Challenges| quote =Operativna upotreba „tornada“ | author =  | date = 07/25/2011.| format = | publisher = defence | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =17. 06. 2012.}}</ref> Panavija konzorcijum je ukupno proizveo 992 serijska aviona „tornado“ (svih varijanti), što svrstava ovaj program u jednan od najuspešnijih, posle rata.<ref name="Nalet „tornada“ u RAF-u">{{Cite web | url = http://www.wattonandswaffhamtimes.co.uk/news/tornado_jets_that_fly_from_raf_marham_in_norfolk_clock_up_a_million_flying_hours_1_944231 | title = Tornado jets that fly from RAF Marham in Norfolk clock up a million flying hours | quote = Nalet „tornada“ u RAF-u | author =  | date = Monday, June 27, 2011. | format =  | publisher = wattonandswaffhamtimes | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 17. 06. 2012. | archive-date = 2012-03-24 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120324104647/http://www.wattonandswaffhamtimes.co.uk/news/tornado_jets_that_fly_from_raf_marham_in_norfolk_clock_up_a_million_flying_hours_1_944231 | dead-url = yes }}</ref> U [[2008]]. godini, časopis {{jez-eng|Air Forces Monthly}} je objavio: „u toku više od četvrt veka, u zapadnoj Evropi je najvažniji vojni avion „tornado““.<ref name="afmimportance">Martin, Guy. "All The World's Tornados." ((en)) ''Air Forces Monthly,'' October 2008., p. 56.</ref>

{| class="wikitable" border="2" cellpadding="2" style="margin:auto; width:540px;"
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! colspan="10" | '''Finalna proizvodnja aviona Tornado IDS i ECR, kod tri proizvođača'''<ref name="Panavija tornado IDS"/><ref name="Proizvodnja"/>
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
!bgcolor="bfbfbf" colspan="3" align="center"|BAE
!bgcolor="bfbfbf" colspan="3" align="center"|MBB
!bgcolor="bfbfbf" colspan="3" align="center"|Aeritalija
!rowspan="2"|<center>'''<math>\sum_{1976.}^{2002.}</math>'''</center>
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
!Varijanta
!Broj
!Period
!Varijanta
!Broj
!Period
!Varijanta
!Broj
!Period
|-
!Prototipovi
|4
|mart [[1973]].-[[1976]].
!Prototipovi
|4
|[[1974]].-[[1977]].
!Prototipovi
|2
|[[1975]].-[[1975]].
|10
|-
!Predserija
|3*
|[[1976]].-[[1978]].
!Predserija
|2*
|[[1977]].-[[1978]].
!Predserija
|1
|[[1977]].-[[1978]].
|6
|-
!Tornado GR.1
|228
|[[1978]].-[[1985]].
!Tornado IDS
|322
|[[1979]].-[[1990]].
!Tornado IDS
|99
|[[1981]].-[[1990]].
|649
|-
!Tornado GR.1A
|16**
|[[1985]].-[[1989]].
!Tornado ECR
|35
|[[1990]].-[[januar]] [[1992]].
!Tornado ECR 
|16**
|[[1992]].-[[1994]].
|35 + 32**
|-
!Tornado GR.1A
|14
|[[1989]].-[[1993]].
!
|
|
!
|
|
|14
|-
!Tornado IDS***
|48
|[[1986]].-[[1993]].
!
|
|
!
|
|
|48
|-
!Tornado IDS***
|48
|[[1993]].-[[1999]].
!
|
|
!
|
|
|48
|-
!Tornado GR.4/4A
|142**
|[[1997]].-[[2002]].
!
|
|
!
|
|
|142**
|-
!<center>'''<math>\sum_{1976.}^{2002.}</math>'''</center>
!colspan="2" align="center"|345
!colspan="3" align="center"|363
!colspan="3" align="center"|102
!810 + 174**
|-
|colspan="10" align="left"|<big>*</big>  Kasnije su nadograđeni do serijskog standarda proizvodnje.<br /><big>**</big>  Nije nova proizvodnja, već je izvršena konverzija postojećih, Tornado IDS (GR.1).<br /><big>***</big> Za isporuku Saudijskoj Arabiji.
|}

{| class="wikitable" border="2" cellpadding="2" style="margin:auto; width:540px;"
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! colspan="11" | '''Serijska proizvodnja po partijama, svih varijanti aviona „tornado“ (i Tornado ADV), do [[11. decembar|11. decembra]] [[2011]]. godine.'''<ref name="Proizvodnja">{{Cite web| url = http://www.tornado-data.com/Production/Batch%20Data.htm |title =Batch Data| quote = Proizvodnja| author = Chris Corkish | date =16 april 2011| format = | publisher = tornado-data | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =25. 06. 2012.}}</ref>
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! Korisnik
! Partija 1
! Partija 2
! Partija 3
! Partija 4
! Partija 5
! Partija 6
! Partija 7
! Partija 8
! Partija 9
!style="border-left:solid #aaa 2px"| Ukupno
|-
!style="text-align:left"| {{Zastava|Velika Britanija}}
| 23
| 55
| 68
| 80
| 54
| 68
| 67
| 
| 
|style="border-left:solid #aaa 2px"| 415
|-
!style="text-align:left"| {{Zastava|Zapadna Nemačka}}
| 17
| 40
| 68
| 64
| 70
| 63
| 35
| 
| 
|style="border-left:solid #aaa 2px"| 357
|-
!style="text-align:left"| {{Zastava|Italija}}
| 
| 15
| 28
| 27
| 29
| 
| 
| 
| 
|style="border-left:solid #aaa 2px"| 99 + 1*
|-
!style="text-align:left"| {{Zastava|Saudijska Arabija}}
| 
| 
| 
| 
| 20
| 24
| 28
| 
| 48
|style="border-left:solid #aaa 2px"| 120
|- style="border-top:solid #aaa 2px"
!style="text-align:left"| Ukupno
| 40
| 110
| 164
| 171
| 173
| 155
| 130
| 0{{efn|Avioni partije 8 su otkazani. Bilo je planirano 26 za [[Velika Britanija|Veliku Britaniju]], 35 za [[Zapadna Nemačka|Nemačku]] i 8 za [[Jordan]].<ref name="Proizvodnja"/>}}
| 48
|style="border-left:solid #aaa 2px"| '''991 + 1*'''
|}
<big>*</big> Kasnije je prototip nadograđen do serijskog standarda proizvodnje.

== Konstrukcija ==
=== Opšte ===
[[Datoteka:US Navy 030617-N-4374S-016 A German fighter jet Panavia Tornado GR.Mk 1, flies over the Aegis class, guided missile cruiser USS Vella Gulf (CG 72) during the annual maritime exercise Baltic Operations 2003 (BALTOPS).jpg|<center>„Tornado“ nemačke mornarice,<br /> tokom vežbe [[2003]]. godine.</center>|desno|thumb|250px]]
Panavija tornado je [[Višenamenski borbeni avion|višenamenski]], dvomotorni avion. Projektovan je da na maloj visini prodire iznad branjene neprijateljske teritorije. Tokom [[Hladni rat|hladnog rata]], bila mu je predviđena namena da dejstvuje konvencionalnim i [[Atomsko oružje|nuklearnim]] ubojnim sredstvima, u slučaju invazije snaga zemalja [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]]. Zahtevi su proizašli iz te namene, što mu je predodredilo nekoliko ključnih karakteristika projekta. Promenljiva geometrija krila (mehanička izmena [[Ugao strele krila|ugla strele]]), omogućava mu minimalni [[Aerodinamički otpor|otpor]] u ekstremno niskom letu, pri većem rasponu brzine, iznad dobro branjene neprijateljske teritorije, što mu je bio osnovni početni zahtev. Napredna [[navigacija]], [[računar]]ska podrška, automatizovan sistem za praćenje konfiguracije terena, uključujući i [[Sistem komandi leta aviona|sistem električnih komandi leta]], u velikoj meri smanjuju opterećenje [[pilot]]a u toku leta na maloj visini i olakšavaju upravljanje avionom.<ref>{{Cite book|last=Scutts|first=Jerry|title=Postwar Aircraft (Osprey Modelling Manuals)|location= Oxford, UK|publisher=Osprey Publishing, 2000| language = {{en}} |isbn=978-1-84176-159-6|ref={{harvid|Scutts|2000}}, pp. 53-55.}}</ref><ref name = 'Frédriksen 255'>Frédriksen, John C. [http://books.google.co.uk/books?id=8tlOHHCRxuYC&pg=PA255&dq=Panavia+Tornado&hl=en&ei=zuM2TfrqN8qGhQe6naThAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CEkQ6AEwCA#v=onepage&q=Panavia%20Tornado&f=false ''International Warbirds: An Illustrated Guide to World Military Aircraft, 1914–2000''] {{en}} Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2001., p. 255. {{ISBN|1-57607-364-5}}</ref> Za dugačke misije bombardovanja, sa velikim radijusom leta, „tornado“ poseduje uvlačeću sondu za punjenje [[gorivo|goriva]] u vazduhu. Gorivo u letu može da primi od aviona cisterne, a i od drugog, prijateljskog „tornada“ (iz njegovog podtrupnog rezervoara).<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Panavija P.200"/><ref name="Prijem goriva u letu"/>

Kao [[Višenamenski borbeni avion|višenamenski avion]], „tornado“ je sposoban da realizuje i drugnj zadatke. Različite namene se realizuju avionima razvijenim u raznim varijantama, nastalim iz osnovnog Tornada IDS. One su pojedinačno dograđene za određenu primarnu namenu, kao što su izviđanje, pomorsko patroliranje, elektronsko ratovanje i presretanje [[bombarder]]a. Najobimnije izmene osnovnog projekta „tornada“, napravljene su za dobijanje varijante Tornada ADV, koji je naoružan raketama vazduh-vazduh, dugog dometa, za presretačke zadatke.<ref name="Tornado IDS">{{Cite web | url = http://www.aereimilitari.org/Aerei/TornadoIDS.htm |title =Panavia Tornado IDS| quote = Tornado IDS| author =  | date =| format = | publisher = Aerei Militari | location = | pages = | language = {{it}} | accessdate =24. 06. 2012.}}</ref><ref name ='eagles 88-91'>Eagles, J.D. [http://books.google.co.uk/books?id=IOGCd7QreKgC&pg=PA88&dq=panavia+tornado&hl=en&ei=rdn3S-vqLMOlONXH1ZUM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCYQ6AEwADgK#v=onepage&q=panavia%20tornado&f=false "Preparing a Bomber Destroyer: The Panavia Tornado ADV."] {{en}} ''Putnam Aeronautical Review'' (Naval Institute Press), Volume 2, 1991., pp.&nbsp;88–91.</ref>

Korisnici „tornada“ su odlučili da preduzmu različite mere nadogradnje programa, da im produže „život“, to jest da ih zadrže u svojoj operativnoj upotrebi, u zavidnom vremenskom periodu. Britansko vazduhoplovstvo i Saudiska Arabija su unapredili svoje avione „tornado“, na standard GR4, značajnim povećanjem borbene efikasnosti. Nemci su, na svojim avionima, periodično nadograđivali opremu i [[softver]].<ref name="Tornado GR4">{{Cite web | url = http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/p010303.pdf | title = The Tornado GR4 Programme - A New Approach | quote = Tornado GR4 | author =  | date =  | format =  | publisher = Defense Technical Information Center Compilation Part Notice | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 19. 06. 2012. | archive-date = 2014-02-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140225173952/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/p010303.pdf | dead-url = yes }}</ref><ref name="AIdec11 p74">Rachow, Volker. "Luftwaffe Tornado MLU". {{en}} ''Air International'', Vol. 81, No. 6, December 2011., pp.&nbsp;70–75. ISSN 0306-5634., p. 74.</ref> Kroz reprojektovanje i nadogradnju, „tornadu“ se produžava aktivna operativna upotreba sve do [[2025]]. godine. To je dužina „životnog veka“ od oko 50 godina, od prvog leta njegovog [[prototipx]]a.<ref name="AIjun07 p29">Niccoli, Riccardo. "New Capabilities for Italy's Tornados". {{en}} ''Air International'', Vol. 72, No. 6, pp.&nbsp;26–29., p. 29. ISSN 0306-5634.</ref>

=== Struktura ===
Na [[Trup aviona|trupu]] su izvedeni mnogobrojni otvori sa poklopcima, zbog obezbeđenja pristupa opremi i sistemima, radi potrebnog održavanja istih. Centralni deo trupa je kutijaste konstrukcije, od [[titan]]a, proizveden elektronskim varenjem. Ova kutijasta struktura prihvata šarnirne okove [[krilo|krila]] i njihova velika opterećenja.<ref name="Istorija"/>

[[Krilo]], „tornada“ nema klasična krilca. Njihova se funkcija obezbeđuje diferencijalnim otklanjanjem horizontalnog repa, poznata pod nazivom „tajleroni“. Stvaranje obrtnog momenta oko uzdužne ose aviona je podržano i radom [[Spojler krila|spojlera]] na krilima. Na vertikalnom repu je krmilo, a ispred njega, na gornjaci trupa su dve paralelne ploče, [[aerodinačka kočnica|aerodinačkih kočnica]].<ref name="„Tornado“ BAe"/>

Za male brzine, kao što je režim leta u poletanju i sletanju, ugao strele krila je postavljen na vrednost od 25 stepeni. To je aerodinamička konfiguracija za veliki [[uzgon]] i veliku pokretljivost. Na ovom uglu strele krila, u funkciji su uređaji za hiperuzgon, otklonjena su pretkrilca i otklonjena su zakrilca, na srednji položaj. Otvor trupa, u kome se pomera koreni deo krila, pri promeni ugla strele, ostaje zatvoren elastičnom spojnicom (tekstilnom kesom).

Struktura aviona „tornado“ je metalna, od legure [[aluminijum]]a, [[čelik]]a i [[titan]]a. Integralno frezovanje je korišćena tehnologija izrade delova i podsklopova.

=== Krilo sa promenljivim uglom strele ===
{{Glavni članak|Aerodinamika|Krilo}}
Da bi „tornado“, dobro obavljao zadatke vazduh-zemlja (u niskom letu) i vazduh-vazduh (pri nadzvučnim brzinama na visini), neophodno je da poseduje adaptivno [[krilo]], za te protivrečne [[Aerodinamika|aerodinamičke]] uslove. Za nadzvučne brzine odgovara [[delta krilo]], kao [[uzgon]]ska aerodinamička površina, ali ta aerodinamička šema nije efikasna pri malim brzinama, gde više odgovara pravougaono krilo. Da bi na „tornadu“ krilo bilo efikasno, u obe oblasti visina i brzina leta, izabrana je promenljiva njegova geomatrija (menja se [[Ugao strele krila|ugao strele]]).<ref name = 'jerr53'>{{Cite book|last=Scutts|first=Jerry|title=Postwar Aircraft (Osprey Modelling Manuals)|location= Oxford, UK|publisher=Osprey Publishing, 2000|isbn=978-1-84176-159-6|ref={{harvid|Scutts|2000}},| language = {{En}} p. 53.}}</ref> Ovaj pristup je primenjivan i ranije, na nekim drugim avionima, kao što su američki [[F-111]] i sovjetski lovac [[MiG-23]]. F-111 ima mnogo sličnosti sa „tornadom“, iako je prilična razlika u dimenzijama. Međutim, „tornado“ se koncepciono razlikuje, pošto je [[Višenamenski borbeni avion|višenamenski avion]], sa više ugrađenih naprednih sistema i opreme.<ref name="Istorija"/><ref>Spick, Mike and William Green, Gordon Swanborough. ''Illustrated Anatomy of the World's Fighters.'' {{En}} Zenith Imprint, 2001. p. 33. {{ISBN|0-7603-1124-2}}.</ref>[[Datoteka:TornadoAnimacijaKrilaStrele.gif|<center>Animacija promene uglom strele krila, aviona Panavija tornado F3.</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:Tornado variable sweep wing Manching.JPG|<center>Detalj mehanizma za promenu ugla strele krila „tornada“. Avion se remontuje.</center>|desno|thumb|250px]]
Nivo zakretanja krila, za [[Ugao strele krila|ugao strele]] (pa i ugla krila u odnosu na trup, gledano u horizontalnoj ravni), može se menjati u letu na komandu [[pilot]]a. Izabrani ugao strele krila „tornada“ može biti bilo koji, u okviru raspona između 25 i 67 stepeni, ali treba biti odgovarajući trenutnom opsegu brzine leta. Na Tornadu ADV, za vazduhoplovstvo Saudijske Arabije, to se izvodi automatski, sistemom automatskog upravljanja promene ugla strele krila, čime se smanjuje opterećenje pilota. Krilo se obično ručno postavlja u tri osnovna položaja (25, 45, 67 stepeni), ali se može i kontinualno podešavati. Izuzetak je kod britanskog GR.4, kada se pod njim podvešavaju rezervoari [[gorivo|goriva]]. U tom slučaju, najveći ugao strele je kinematski ograničen na 65 stepeni.<ref>''Aeroguide 21: Panavia Tornado F Mk 2/Mk 3.'' {{En}} Ongar, UK: Linewrights Ltd. 1988., p. 6. {{ISBN|0-946958-26-2}}.</ref> Kada je krilo zakrenuto unazad, njegova čeona, projektna površina se smanjuje, pa se smanjuje i čeoni [[aerodinamički otpor|otpor]]. Tada se pogotovo smanjuje [[talasni otpor]], sa porastom ugla strele. {{Glavni članak|Mahov broj}}
To omogućava postizanje veće brzine leta aviona istim potiskom motora.<ref name = 'jerr53'/> Podkrilni nosači za oružje kinematski uvek ostaju u pravcu leta, bez obzira na uspostavljeni ugao strele krila (vidi animaciju na slici desno).<ref name = 'jerr54'>{{Cite book|last=Scutts|first=Jerry|title=Postwar Aircraft (Osprey Modelling Manuals)|location= Oxford, UK|publisher=Osprey Publishing, 2000|isbn=978-1-84176-159-6|ref={{harvid|Scutts|2000}},| language = {{En}} p. 54.}}</ref><ref>Richardson, Doug. ''Tornado (Modern Fighting Aircraft, Vol. 10)''. {{En}} New York: Prentice Hall Press, 1986., p. 18. {{ISBN|0-13-925504-4}}.</ref>

U razvoju „tornada“, posvećena je posebna pažnja za obezbeđenje kratke staze za poletanje i sletanje. [[Zapadna Nemačka|Nemačka]] je naročito bila zadovoljna tim aspektom projekta.<ref>Lake, Jon. ''Great Book of Bombers.'' {{En}} Minneapolis, Minnesota: Zenith Imprint, 2002., p. 446. {{ISBN|0-7603-1347-4}}.</ref> Za kraće poletanje i sletanje, „tornado“ koristi najmanji ugao strele krila, od 25 stepeni, sa izvučenim [[Zakrilce|zakrilcima]] i otklonjenim [[Pretkrilce|pretkrilcima]]. U toj konfiguraciji može ostvariti minimalnu brzinu leta.<ref>''Aeroguide 21: Panavia Tornado F Mk 2/Mk 3.'' {{En}} Ongar, UK: Linewrights Ltd. 1988., pp. 2, 8. {{ISBN|0-946958-26-2}}.</ref> Ta odlika, u kombinaciji sa obrnutim smerom potiska motora (reversom), pri sletanju, daje „tornadu“ odlične karakteristike za korišćenje kratkih staza za poletanje i sletanje.<ref>Aeroguide 21: Panavia Tornado F Mk 2/Mk 3.'' {{En}} Ongar, UK: Linewrights Ltd. 1988., p. 2. {{ISBN|0-946958-26-2}}.</ref>

Cenu [[Aerodinamika|aerodinamičkog]] korisnog rešenja, promenljivog ugla strele krila, predstavlja velika [[mehanika|mehanička]] i proizvodna složenost i posledični prirast [[masa|mase]] aviona. U projektovanju aviona je često prisutan fenomen suprotnih uslova koje je teško uskladiti pravljenjem kompromisa. To je najčešće slučaj sa kontrolom porasta mase, pri projektovanju aviona. Tipični primeri su rešenja vertikalnog poletanja aviona i promenljivog ugla strele krila (posledično se menja geometrija krila). Oba koncepta su potencijalno primennjiva za ispunjenje uslova malih staza poletanja i sletanja. Ovakva složena rešenja, u principu, uvek povećavaju [[masa|masu]] aviona. Za ispunjenje traženih performansi, povećanje mase zahteva veći potisak motora. Povećanje potiska znači veći motor, s većom potrošnjom goriva, što uslovljava i veće rezervoare. To je dopunski prirast mase, zbog većeg motora i povećanja količine goriva. Tu počinje navedeni fenomen rasta mase aviona (analogija fenomenu grudve snega, kada se kotrlja niz padinu). Taj proces se kompromisno zaustavlja i u slučaju izbora promenljive geometrije krila. Bez obzira, što taj porast mase nije zaustavljen na željenom mestu. U mnogim slučajevima, stručnjaci su procenili da je bezbolnije rešenje za uslove kratke staze poletanja i sletanja, promenljiva strela krila, u odnosu n rešenje vertikalnog poletanja. U toku napretka u razvoju borbenih aviona [[Mlazni lovac četvrte generacije|4. generacije]] i [[Mlazni lovac pete generacije|5. generacije]], donekle je promenjen prilaz. Prvenstveno, zato što su otvorene nove mogućnosti za računarsku i eksperimentalnu optimizaciju rešenja aerodinamike aviona, bez pravljenja štetnih i teško ostvarljivih kompromisa.<ref name="Identifikacija aerodinačkih parametara tajfuna">{{Cite web  | url = http://ftp.rta.nato.int/public//PubFullText/RTO/MP/RTO-MP-011///$MP-011-12.PDF  | title = Recent Experiences on Aerodynamic  Parameter Identification for EUROFIGHTER at Alenia, British Aerospace, CASA  and Daimler-Benz Aerospace  | quote = Identifikacija aerodinačkih parametara tajfuna  | author = Renzo Bava, Graham T. Hoare, Gabriel Garcia-Mesuro, Hans-Christoph Oelker  | date =   | format = {{pdf}}  | publisher =   | location =   | pages =   | language = {{En}}  | accessdate = 20. 06. 2012.  | archivedate = 2012-03-03  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120303185657/http://ftp.rta.nato.int/public//PubFullText/RTO/MP/RTO-MP-011///$MP-011-12.PDF  | deadurl = yes  }}</ref>

=== Pogon ===
[[Datoteka:RB199 Cosford.JPG|<center>[[Dvoprotočni turbomlazni motor|Motor]] [[RB 199]].</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:Rolls Royce RB.199 6.jpg|<center>Sistem za promenu smera potiska, na motoru RB 199 (revers),<br /> u poluotvorenom položaju.</center>|desno|thumb|250px]] 
Britanci su smatrali da je izbor i razvoj Rols-Rojsovog [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motora]] od suštinskog značaja za avion MRCA. Isključivo su bili protiv usvajanja i primene američkog.<ref>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} pp. 26, 50.|access-date=2013-02-10|archivedate=2011-01-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110105085913/http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|deadurl=yes}}</ref> Na osnovu toga opredeljenja, u [[septembar|septembru]] [[1969]]. godine, izabran je motor Rols-Rojs [[RB 199]], za pogon aviona MRCA. Prednost ovog motora, u odnosu na izbor američkog, bila je laka mogućnost prenosa tehnologija, između partnerskih zemalja. Motor je razvilo i proizvodilo zajedničko preduzeće Turbo-union.<ref name = 'jef 50'>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} p. 50.|access-date=2013-02-10|archivedate=2011-01-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110105085913/http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|deadurl=yes}}</ref> Program je bio odložen, upisom Rols-Rojs-a u stečaj. Suština multinacionalnog procesa saradnje, uslovila je očuvanje saradnje i realizaciju razvoja i proizvodnje motora RB 199. Pozitivna odluka je doneta [[1971]]. godine.<ref name = 'jef 51'>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} p. 51.}}{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Istraživanje iz supersoničnog putničkog aviona [[Konkord (avion)|Konkord]], doprinela su razvoju i konačnom projektu motora RB 199.<ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., pp. 65-66. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref>

U cilju obezbeđenja željenih performansi aviona, nekoliko posebnosti su realizovani na RB 199. Da bi efikasno radio, u širokom spektru uslova i brzine do [[Mahov broj|Mahovog broja]] = 2, RB 199, kao i neki drugi motori, koristi usisnik promenljive geometrije, za optimizaciju količine vazduha.<ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., p. 58. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref>

{| class="wikitable" border="2" cellpadding="2" style="margin:auto;"
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! colspan="4" |'''Karakteristike motora RB 199'''<ref name="Karakteristike motora RB 199">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/History/engine/engines.htm |title =engines| quote = Karakteristike motora RB 199| author = Chris Corkish | date =| format = | publisher =  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =22. 06. 2012.}}</ref>
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! width="40%;" | Parametri
! width="20%;" | Mk.101
! width="20%;" | Mk.103
! width="20%;" | Mk.104
|-
|Maksimalni potisak bez dopunskog sagoreva:
| 38,7&nbsp;kN
| 40,5&nbsp;kN
| 40,5&nbsp;kN
|-
|Maksimalni potisak sa dopunskim sagorevanjem:
| 66,0&nbsp;kN
| 71,2&nbsp;kN
| 73,0&nbsp;kN
|-
| Protok vazduha:
| —
| 72,6&nbsp;kg/s
| 72,6&nbsp;kg/s
|-
| Odnos dvoprotočnosti:
| —
| 1,08:1
| 1,08:1
|-
|Kompresija:
| —
| 23,5
| —
|-
| Specifična potrošnja goriva:<br /><small>(bez dopunskog sagorevanja)</small>
| —
| 25,38&nbsp;mg/Ns
| 25,38&nbsp;mg/Ns
|-
| Dužina:
| 3,25 m
| 3,25 m
| 3,61 m
|-
| Ulazni prečnik:
| 72&nbsp;cm
| 72&nbsp;cm
| 72&nbsp;cm
|-
| Težina:
| —
| 915&nbsp;kg
| 975&nbsp;kg
|-
|Najveći prečnik:
| 87&nbsp;cm
| 87&nbsp;cm
| 87&nbsp;cm
|}

Motor RB 199 je opremljen sistemom za promenu smera potiska (revers), čime se značajno smanjuje dužina „trčanja“ aviona, pri sletanju, posle dodira tla točkovima [[Stajni organi vazduhoplova|stajnih organa]]. To je prilično redak slučaj, za borbene avione, pošto avion sve vreme nosi „mrtvu“ masu toga uređaja, koji se koristi samo u veoma kratkoj, poslednjoj fazi leta.<ref name="„Reverser“ RB 199">{{Cite web | url = http://www.turbounion.co.uk/index.php?page=technology.html | title = Engine description | quote = „Reverser“ RB 199 | author =  | date =  | format =  | publisher = Turbo-Union | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 22. 06. 2012. | archive-date = 2012-03-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120320041655/http://www.turbounion.co.uk/index.php?page=technology.html | dead-url = yes }}</ref> Da bi se u potpunosti stabilizovao „revers“ potiska, tokom sletanja, prigušivač po pracu je povezan sa sistemom za upravljanje točkom nosne noge, čime se poboljšava stabilizacija pravca aviona pri „trčanju“. Sistem za promenu smera potiska, na motoru RB 199 (revers), prikazan je na slici desno.<ref>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} p. 95.|access-date=2013-02-10|archivedate=2011-01-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110105085913/http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|deadurl=yes}}</ref>
U [[avgust]]u [[1974]]. godine, bio je prvi operativni let motora RB 199, na [[prototipx]]u „tornada“. Završena su kvalifikaciona ispitivanje motora, krajem [[1978]]. godine.<ref name="Serijski standard">{{Cite web | url = http://www.turbounion.co.uk/index.php?page=programme.html | title = Programme Milestones Achieved | quote = Serijski standard | author =  | date = 29 November 2011 | format =  | publisher = Turbo-Union | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 22. 06. 2012. | archivedate = 2012-03-20 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120320041700/http://www.turbounion.co.uk/index.php?page=programme.html | deadurl = yes }}</ref> Finalni proizvodni standard motora je definisan kao pouzdan, sa traženim performansama, mada su troškovi razvoja bili veći od predviđenih. Delimični razlog je i zbog zahtevanih ambicioznih njegovih performansi.<ref>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} pp. 54–55.|access-date=2013-02-10|archivedate=2011-01-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110105085913/http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|deadurl=yes}}</ref> U vreme uvođenja „tornada“ u operativnu upotrebu, turbinske lopatice motora su imale kraći životni vek, od željenog, ovo je naknadno ispravljeno primenom revizije projekta početnog standarda.<ref name = 'jef 54'>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} p. 54.|access-date=2013-02-10|archive-date=2011-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20110105085913/http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|deadurl=yes}}</ref> Unapređeni motori su razvijeni i primenjeni na Tornadu ADV i na nemačkim Tornadu ECR.<ref name = 'jef 55'>{{Cite book|editor-last=Jefford|editor-first=C.G|url=http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|title=The Birth of Tornado|location=London|publisher=Royal Air Force Historical Society, 2002|isbn=0-9530345-0-X|ref={{harvid|Jefford et al.|2002}},|language={{en}} p=55.|access-date=2013-02-10|archive-date=2011-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20110105085913/http://www.rafmuseum.org.uk/research/documents/Journal%2027A%20-%20Seminar%20-%20Birth%20of%20Tornado.pdf|deadurl=yes}}</ref><ref name="Poboljšan standard">{{Cite web| url =http://www.turbounion.co.uk/| title =The Power for Peace and Freedom.| quote =Poboljšan standard| author =| date =29 November 2011.| format =| publisher =turbounion| location =| pages =| language ={{en}}| accessdate =22. 06. 2012.| archivedate =2011-09-18| archiveurl =https://web.archive.org/web/20110918111713/http://www.turbounion.co.uk/| deadurl =yes}}</ref>

RB 199 je projektovan da obezbedi respektivne performanse „tornadu“. U cilju zadovoljavanja različitih zahteva proizašlih iz njegove višenamenske uloge, posebno u zahtevima ekstremno niskog leta; avion je projektovan sa tri vratila, sa uređajem dopunskog sagorevanja i „reversom“ potiska, po potrebi. Sistem digitalnog upravljanja ({{jez-eng|Digital Engine Control Unit}}) (DECU), smanjuje obim posla [[pilot]]u, tokom izvršavanja zadatka i podržavao je činjenicu da je RB 199 bio vrlo moderan borbeni motor, sa značajnim potencijalom daljeg razvoja. Modularna konstrukcija, omogućava mu da se oštećeni delovi menjaju u okviru minimalno utrošenog vremena za rad, čime se obezbeđuje veća raspoloživost korisne upotrebe aviona. Njegova pouzdanost je bez presedana. To je dokazao u različitim uslovima operativne upotrebe, a posebno u borbi.<ref name="Istorija"/><ref name="Karakteristike motora RB 199"/><ref name="Podaci za RB 199-104">{{Cite web| url =http://www.rolls-royce.com/Images/rb199_tcm92-6699.pdf| title =RB199 Power for the Tornado| quote =Podaci za RB 199-104| author =| date =27 July 2009.| format =pdf| publisher =rolls-royce| location =| pages =| language ={{en}}| accessdate =22. 06. 2012.| archivedate =2013-02-18| archiveurl =https://web.archive.org/web/20130218133022/http://www.rolls-royce.com/Images/rb199_tcm92-6699.pdf| deadurl =yes}}</ref>

; <big>Primena motora u raznim stadardima</big>

* '''RB199 Mk 101''', na avionu '''Tornado IDS'''
* '''RB199 Mk 103''', na avionu '''Tornado IDS'''
* '''RB199 Mk 104''', na avionu '''[[Tornado ADV]] (F.3)'''

=== Oprema ===
[[Datoteka:Luftwaffe GR-4 Tornado undergoing maintenance during Cooperative Cope Thunder 2004.JPEG|<center>„Tornado“ [[Luftvafe]]a, u procesu održavanja, u [[juli|julu]] [[2004]]. godine.</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:Martin-Baker Mk.10.jpg|<center>Martin Bejker Mk.10, eksponat<br /> u muzeju u Londonu.</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:Museum of Flight Tornado 01.jpg|<center>Panavija tornado ADV sa [[radar]]om ''AI.24 fokshanter''.</center>|desno|thumb|250px]]
„Tornadova“ kabina je sa tandem sedištima, članovi posade [[pilot]] i navigator su smešteni jedan iza drugog. Obe kabine su opremljene britanskim [[Izbacivo sedište|izbacivim sedištem]] [[Martin Baker Mk.10]], za spašavanje [[pilot]]a u svim uslovima leta, pa čak i kada avion miruje na „stajanci“. To su uslovi nulte visine i brzine leta ( {{jez-eng|zero-zero}}). Ovo se sedište koristi na velikom broju aviona, između ostalih i na [[G-4 Super Galeb|G-4 super galebu]].<ref name="Martin Baker Mk.10">{{Cite web | url = http://www.martin-baker.com/products/ejection-seats/mk10 |title =Mk10 EJECTION seats| quote =Martin Baker Mk.10| author =  | date =| format = | publisher = businesswire | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =30. 07. 2012.}}</ref><ref name="Philpott">Philpott, Bryan. Eject!! Eject!!. Shepperton, Surrey. Ian Allan Ltd {{en}}., 1989., p. 95. {{ISBN|0-7110-1804-9}}</ref>

Oba člana posade koriste elektromehaničke i optoelektronske komande sa sistemima aviona. Kabina sadrži niz pokazivača i prekidača, postavljenih na instrumentalnoj tabli i na bočnim pultovima. Konvencionalnog je izgleda, sa centralnom palicom [[Sistem komandi leta aviona|komandi leta]] i bočnom ručicom „gasa“ motora, (sa leve strane).<ref>Jukes, Malcolm. ''Aircraft Display Systems.'' {{en}} Reston, Virginia: American Institute of Aeronautics and Astronautics, 2004., p. 48. {{ISBN|1-56347-657-6}}.</ref> U obe kabine, na centralnom mestu, smešten je monitor (katodna cev). Na kojem se kontrolišu [[navigacija]], [[komunikacija]] i upravljanje oružjem, pomoću [[računar]]a.<ref>Jarret, D. N. ''Cockpit Engineering.'' {{en}} Farnham, Surrey, UK: Ashgate Publishing, 2005., pp. 3-4. {{ISBN|0-7546-1751-3}}.</ref> BAE sistem je razvio „tornadov“ napredni [[radar]]ski višenamenski prikazivač TARDIS, veličine 32,5&nbsp;cm. U zadnjoj kabini je prikaz [[Geografska karta|geografske karte]]. Britansko vazduhoplovstvo je počelo ugradnju sistema TARDIS, na avione GR4, u [[2004]]. godini.<ref name="Radarski prikazivač">{{Cite web | url = http://www.businesswire.com/news/home/20040209005521/en/BAE-SYSTEMS-Receives-70-Million-Contract-Radar |title =BAE SYSTEMS Receives $70 Million Contract for Radar Map Display Subsystem on U.K. Tornado Aircraft| quote =Radarski prikazivač | author =  | date = 9. 2. 2004.| format = | publisher = businesswire | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =23. 06. 2012.}}</ref>

[[Sistem komandi leta aviona|Komande leta]] aviona „tornado“ su ''hibridne''. Osnovne su trostruke, analogne, elektične komande leta, sa sistemom za poboljšanje stabilnosti (CSAS), integrisane sa digitalnim [[autopilot]]om.<ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., pp. 2, 23. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref> Pored toga, zadržane su mehaničke komande leta, kao rezerva pouzdanostisti, u slučaju mogućeg neuspeha električnih.<ref name="Radarski prikazivač"/><ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., pp. 2, 22. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref> Da bi se povećao osećaj [[pilot]]a, o izvršenoj komandi, ugrađen je „veštački osećaj“ (simulator sile reakcije) komandi leta, povezan na komandnu palicu, ugrađenu u ravni simetrije aviona. Zbog promenljive geometrije krila (promene [[Ugao strele krila|ugla strele]]) „tornada“, drastično se menja njegova konfiguracija, pa i [[aerodinamika]] i raspored masa. Sistem komandi leta se automatski adaptira u funkciji te promene, s promenom zakona upravljanja.<ref name="Istorija"/><ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., p. 17. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref> Veliki izbor naoružanja i drugog tereta na spoljnim nosačima, takođe izaziva promenu ravnoteže i dinamike aviona u letu, što isto rutinski kompenzuje sistem komandi leta.<ref>Pratt, Roger. ''Flight Control Systems: Practical Issues in Design and Implementation.'' {{en}} London:Institution of Electrical Engineers, 2000., p. 236. {{ISBN|0-85296-766-7}}.</ref><ref name=autogenerated3>Frédriksen, John C. [http://books.google.co.uk/books?id=8tlOHHCRxuYC&pg=PA255&dq=Panavia+Tornado&hl=en&ei=zuM2TfrqN8qGhQe6naThAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CEkQ6AEwCA#v=onepage&q=Panavia%20Tornado&f=false ''International Warbirds: An Illustrated Guide to World Military Aircraft, 1914–2000.''] {{en}} Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2001.p 255, {{ISBN|1-57607-364-5}}.</ref><ref name="Komande leta">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/Tid/systems/systems.htm |title =Systems| quote =Komande leta | author = Chris Corkish | date =| format = | publisher = tornado-data. | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =1. 07. 2012.}}</ref>
{{Glavni članak|Sistem komandi leta aviona|Jurofajter tajfun}}
„Tornado“ sadrži kombinovani napadno-navigacioni, doplerski [[radar]], koji istovremeno skenira ciljeve i potpuno automatizovano vodi praćenje konfiguracije terena aviona, u niskom letu, u svim vremenskim uslovima. To se smatra jednim od centralnih prednosti Panavija tornada. Panavija tornado ADV ima radarski sistem u drugom standardu pod nazivom AI.24 fokshanter, za otkrivanje neprijateljskih [[radar]]a, u sklopu protivvazduhoplovne odbrane, od koje mu preti opasnost. Ovaj [[radar]] je u stanju da kontinualno i istovremeno prati do 20 ciljeva, na udaljenosti do 160&nbsp;km.<ref name="„Tornado“ višenamenski avion"/><ref name="Istorija"/><ref name=autogenerated2>Frédriksen, John C. [http://books.google.co.uk/books?id=8tlOHHCRxuYC&pg=PA255&dq=Panavia+Tornado&hl=en&ei=zuM2TfrqN8qGhQe6naThAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CEkQ6AEwCA#v=onepage&q=Panavia%20Tornado&f=false ''International Warbirds: An Illustrated Guide to World Military Aircraft, 1914–2000.''] {{en}} Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2001., p. 255. {{ISBN|1-57607-364-5}}.</ref> Tornado je bio jedan od najranijih aviona opremljenih digitalnom [[Magistrala podataka|magistralom]] prenosa podataka ''MIL-STD-1553'' ili ''MIL-STD-1553B''.<ref name="Sistemi opreme">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/siteinfo/glossary.htm |title =GLOSSARY| quote =Sistemi opreme | author =  | date =| format = | publisher = tornado-data.com | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =25. 07. 2012.}}</ref> [[Sloj veze]] 16 JTIDS, integrisane su na varijanti [[Tornado ADV|Tornado ADV F-3]], omogujući razmenu radarskih i drugih [[senzor]]skih informacija sa obližnjim prijateljskim avionom.<ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., pp. 447–448. {{ISBN|1-119-96520-9}}</ref>

Neke varijante „tornada“ poseduju različitu avionsku opremu, u zavisnosti od njihove namene. Tornado ECR je namenjen za odbranu i suzbijanje neprijateljske detekcije i ometanja, koriste ih [[Nemačka]] i [[Italija]]. Tornado ECR je opremljen sistemom emisionog lokatora (ELS), za uočavanje neprijateljske upotrebe radara.<ref name =janes_237>Jackson, Paul, Kenneth Munson, Lindsay Peacock and John W. R. Taylor, eds. ''Jane's All The World's Aircraft 1997–98.'' {{en}} London: Jane's Information Group, 1998., p. 237. {{ISBN|0-7106-1788-7}}.</ref> Nemački ECR imaju Hanivelov infracrveni sistem prenosa slike, u funkciji izviđačkih zadataka.<ref>Jackson, Paul, Kenneth Munson, Lindsay Peacock and John W. R. Taylor, eds. ''Jane's All The World's Aircraft 1997–98.'' {{en}} London: Jane's Information Group, 1998., pp. 240–241. {{ISBN|0-7106-1788-7}}.</ref> Britanski i Saudijski „tornado“ imaju [[laser]]ski daljinomer, pretraživač i označavač cilja (LRMTS), za korišćenje laserski vođenog oružja.<ref name="Istorija"/><ref name="Laserski označavač cilja">{{Cite web | url = http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1981/1981%20-%202686.html |title =. Ferranti Mission Managers.| quote =Laserski označavač cilja | author = Whitaker, Richard | date =15 August 1981. | format = | publisher = Flight International | location = | pages = 506.| language = {{en}} | accessdate =23. 06. 2012.}}</ref> U [[1991]]. godini, britanci su uveli TIALD, omogućavajući Tornadu GR1 da [[laser]]ski odredi svoje ciljeve.<ref name="Sistemi opreme"/><ref>Richardson, Doug. ''High Tech Warfare.'' {{en}} New York: Crescent Books, 1991., p. 27. {{ISBN|0-517-06673-4}}.</ref>

Avioni GR1A i GR4A su opremljeni infracrvenim izviđačkim sistemom ({{jez-eng|Tornado Infra-Red Reconnaissance System}}) TIRRS. Koji se sastoji od jednog SLIR ({{jez-eng|Sideways Looking Infra Red}}) [[senzor]]a (infracrvene kamere), sa obe strane trupa ispred usisnika za uzimanje oštrih slika, i jednog senzora IRLS ({{jez-eng|Infra-Red LineScan}}), postavljenog na donjoj strani trupa. Linijskim skeniranjem dobijaju se vertikalne slike.<ref name="Sistemi opreme"/><ref name="Sistemi opreme"/><ref name="Infracrveni senzor „tornada“">{{Cite web | url = http://articles.janes.com/articles/Janes-Avionics/Tornado-Infra-Red-Reconnaissance-System-TIRRS-United-Kingdom.html | title = Tornado Infra-Red Reconnaissance System (TIRRS) (United Kingdom), Airborne electro optic (EO) systems | quote = Infracrveni senzor „tornada“ | author =  | date = Mar 23, 2009 | format =  | publisher = Jane's | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 23. 06. 2012. | archive-date = 2012-05-09 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120509203815/http://articles.janes.com/articles/Janes-Avionics/Tornado-Infra-Red-Reconnaissance-System-TIRRS-United-Kingdom.html | dead-url = yes }}</ref> TIRRS šalje slike na šest S-VHS video-kaseta.<ref name="Sistemi opreme"/><ref name="evans p97-9">{{Cite book|last=Evans|first=Andy|title=Panavia Tornado|location=Ramsbury, Marlborough, Wiltshire, UK|publisher=The Crowood Press, 1999|isbn=1-86126-201-9|ref={{harvid|Evans|1999}},| language = {{en}} pp. 97–99.}}</ref> Noviji sistem za izviđanje „tornada“ iz vazduha [[RAPTOR]] ({{jez-eng|Reconnaissance Airborne Pod TORnado}}), zamenio je raniji TIRRS.<ref name="RAPTOR">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/equipment/raptor.cfm |title =RAPTOR| quote = RAPTOR| author =  | date =| format = | publisher = Roll Air Force | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =23. 06. 2012.}}</ref><ref name="Izviđanje iz vazduha">{{Cite web | url = http://articles.janes.com/articles/International-Defence-Review-97/UK-UPGRADES-AIRBORNE-RECONNAISSANCE.html | title = UK UPGRADES AIRBORNE RECONNAISSANCE, Archived | quote = Izviđanje iz vazduha | author =  | date = Jun 01, 1997 | format =  | publisher = Jane's | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 24. 06. 2012. | archive-date = 2012-05-09 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120509203818/http://articles.janes.com/articles/International-Defence-Review-97/UK-UPGRADES-AIRBORNE-RECONNAISSANCE.html | dead-url = yes }}</ref>

=== Mehanički sistemi i pasivna zaštita ===
[[Datoteka:GR4 VC10.jpg|<center>Točenje goriva u letu, preko uvlačeće sonde.</center>|desno|thumb|250px]]
Unutrašnji integralni rezervoari za [[gorivo]] su u trupu i [[krilo|krilu]], a kod britanskog „tornada“ je iskorišćen i kesonski prostor između ramenjača vertikalnog stabilizatora, za smeštaj goriva. Na spoljnim nosačima, pod [[krilo]]m i trupom, postoje mogućnosti podvešavanja do četiri rezervoara. Ovi spoljni rezervoari sadrže 1.500 litara (1.200&nbsp;kg) i 2.250 litara (oko 1.800&nbsp;kg) goriva. Postoji i mogućnost dosipanja goriva u letu, preko sonde na desnoj strani prednjeg dela trupa. Ovaj sistem za dosipanje goriva u letu poseduje varijanta aviona Tornado F.3.<ref name="Uzimanje goriva u letu">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/downloads/atp56bpart5.cfm |title =ATP-56| quote = Uzimanje goriva u letu| author =  | date =| format = | publisher =  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =24. 06. 2012.}}</ref><ref name=lame>Laming, Tim. ''Fight's On: Airborne with the Aggressors.'' {{en}} Minneapolis, Minnesota: Zenith Imprint, 1996., p. 97. {{ISBN|0-7603-0260-X}}.</ref>

[[Hidraulički sistem aviona|Hidraulički sistem]] je udvojen, a radi sa pritiskom od 210 bara. Svaki od dva paralelna sistema napaja zasebna hidro pumpa, ugrađena na svakom od [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motora]]. Udvostručeni su i električni generatori, koji pune baterije sposobne da podrže rad električno pogonjene hidro pumpe, za rezervni hidraulički sistem. Istrajnost napajanja ove pumpe iz baterija, za održavanje pritiska u rezervom hidro sistemu je u trajanju do 13 minuta, posle otkaza i generatora električne energije. Ovakvom „rezervacijom“ pouzdanosti sistema, poboljšana je ukupna bezbednost aviona i pogodnost održavanja, svih potrošača hidro energije.<ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., p. 162. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref><ref>Moir, Ian and Allan Seabridge. ''Aircraft Systems: Mechanical, Electrical and Avionics Subsystems Integration.'' {{en}} New York: John Wiley and Sons, 2011., p. 306. {{ISBN|1-119-96520-9}}.</ref>

U cilju poboljšanja preživljavanja u borbi, „tornado“ je opremljen i sistemom pasivnih protivmera. Poseduje infra crvene (IR) ({{jez-eng|Infrared}}) mamce (baklje) i staniolske listiće u „patronima“ (dipoli). Ovi dipoli, za obe zaštite, lansiraju se po potrebi, iz unutrašnjih kontejnera aviona, a dopunski mogu biti umnoženi i u soljnim, potkačenim ispod krila. Aktivni, elektronski sistem za ometanje je integrisan u kontejneru, podvešenom pod krilo.<ref name="Tornado GR4/GR4A">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/equipment/tornado.cfm |title =Tornado GR4/GR4A| quote = Tornado GR4/GR4A| author =  | date = 29 November 2011.| format = | publisher = Royal Air Force. | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =24. 06. 2012.}}</ref>
== Varijante ==
=== Tonado IDS ===
[[Datoteka:German Panavia Tornado.JPG|<center>Nemački Tonado IDS.</center>|desno|thumb|250px]]
Tornado IDS ({{jez-eng|Interdiction Strike}}) je osnovna verzija, namenjena za podršku. Prva specifična namena i borbena efikasnost, razvijena od osnovne verzije IDS, nastala je uvođenjem [[softver]]ske nadogradnje sa ASSTA 1 ({{jez-eng|Avionics System Software Tornado in Ada}}). U [[Velika Britanija|Velikoj Britaniji]] ova varijanta je prvobitno određena standardom Tornado GR.1N 7}{Napomena|GR je prefiks za borbenu namenu vazduhoplova, u britanskom sistemu oznaka vojnih aviona. Konkretno, GR označava avione za dejstvo vazduh-zemlja i izviđanje.<ref name="Podaci"/>}}, a naknadim izmenama su nastale varijante ostalih projekata: Tornado GR.1A, Tornado GR.1B, Tornado GR.4 i Tornado GR.4A. Modifikacije su nastale na standardnim iskustvima u [[Atomsko oružje|nuklearnom oružju]], obnavljanjem [[računar]]a i njegovog [[softver]]a, na nove standarde MIL-STD 1553/1760 i [[Ada (programski jezik)|Ada]] prema MIL-STD 1815.<ref name="Podaci"/><ref name="Panavija"/><ref name="Panavija tornado IDS"/><ref name="Nov, računar, softver i oružje">{{Cite web | url = http://www.panavia.de/index.php?option=com_content&task=view&id=32&Itemid=50 |title =Mid Life Upgrades (MLU) | quote = Nov, računar, softver i oružje| author =  | date =| format = | publisher = Panavia managing tornado | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =26. 06. 2012.}}</ref><ref name="BAE sistem">{{Cite web | url =http://www.baesystems.com/Newsroom/NewsReleases/2001/press_17102001.html  |title =BAE SYSTEMS delivers 100th mid-life upgrade Tornado GR4.| quote =BAE sistem | author =  | date =17 October 2001.| format = | publisher = BAE Systems | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =26. 06. 2012.}}</ref><ref name="Karakteristike"/><ref name="Ada 83, referentni priručnik i obrazloženje">{{Cite web | url = http://www.adahome.com/Resources/refs/83.html|title =Ada 83 Reference Manual and Rationale| quote = Ada 83, referentni priručnik i obrazloženje| author =  | date =| format = | publisher = DokAda | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =4. 08. 2012.}}</ref>

;Tornado GR1

Britanska varijanta Tornado GR1, kasnije je modifikovana u Tornado GR1A, Tornado GR1B, Tornado GR4 i Tornado GR4A. Prvi, od ukupno 228 primeraka, Tornado GR1 je isporučen [[5. juni|5. juna]] [[1979]]. godine, a uveden je u operativnu upotrebu u ranim osamdesetim godinama prošlog veka.<ref name="Podaci"/><ref name="Panavija tornado IDS"/><ref name="BAE sistem"/>

;Tornado GR1B

Tornado GR1B je specijalizovan za protivbrodsku borbu, nastao je od varijante GR1. Ukupno je 26 primeraka konvertovano u ovu varijantu.<ref name="WAPJ30 p117">Lake, Jon. "Tornado Variant Briefing: Part I: IDS and Recce". {{en}} ''World Air Power Journal'', Volume 30, Autumn/Fall 1997., pp.&nbsp;98–121. London: Aerospace Publishing.p. 117. {{ISBN|1-86184-004-7}}. ISSN 0959-7050.</ref> Svaki avion je opremljen da nosi do četiri protivbrodske rakete [[Si igl]].<ref name=lame/> Prvi Tornado GR1B je radarski poluaktivno vodio raketu, umesto da se ista oslanja na svoju autonomiju, za pogađanje cilja. Kasnije su napravljene ispravke, vođenja [[raketa]] na cilj. [[Radar]]sko „hranjenje“ [[raketa]] podacima o cilju, premešteno je sa aviona na samu [[raketa|raketu]].<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Podaci"/><ref name="Panavija tornado IDS"/><ref name="WAPJ33 p105">Donald, David. "Lossimouth Strike Wing". {{en}} ''World Air Power Journal'', Volume 33, Summer 1998., pp.&nbsp;104–113. London: Aerospace Publishing., p. 105. {{ISBN|1-86184-015-2}}. ISSN 0959-7050.</ref><ref name="Tornado GR1B">{{Cite web | url = http://www.airwar.ru/enc/fighter/torndgr1b.html |title =Tornado GR.1B| quote = Tornado GR1B| author = | date =| format = | publisher = Ugolok neba | location = | pages = | language = {{ru}} | accessdate =29. 06. 2012.}}</ref>

; Tornado GR4
[[Datoteka:RAF Tornado GR4 ZA447 at RIAT 2010 arp.jpg|<center>Britanski Tornado GR4.</center>|desno|thumb|250px]]
Ministarstvo odbrane Velike Britanije započelo je studiju, [[1984]]. godine, za unapređenje varijante GR1. Unapređenje je izvedeno u duhu zahteva za izvršavanje zadataka na srednjim visinama leta. Ažurirana verzija, u novi standard, označena je sa GR4, prema odluci [[1994]]. godine. Taj standard karakteriše poboljšana sposobnost na srednjim visinama leta, na osnovu stečenog iskustva iz učinka GR1 u [[Zalivski rat|Zalivskom ratu]], [[1991]]. godine. Ostvaren je taktički [[lovac-bombarder]], za zamenu njegovog prethodnika Tornada GR1 i starijih aviona „jaguar“, u operativnoj upotrebi. BAE sistem je konvertovao 142 primeraka Tornado GR1 na standard GR4, počevši od [[1996]]. godine, a završio je taj posao [[2003]]. Planirano je da nadograđeni avioni ostanu u operativnoj upotrebi do [[2025]]. godine.<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Podaci"/><ref name="Panavija tornado GR4">{{Cite web | url = http://www.airwar.ru/enc/fighter/torndgr4.html |title =Tornado GR.4| quote = Panavija tornado GR4| author = | date =| format = | publisher = Ugolok neba | location = | pages = | language = {{ru}} | accessdate =29. 06. 2012.}}</ref>

Modernizacija obuhvata ugradnju novih [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motora]], modernog paketa radio i elektronske opreme, uključujući i kontejner sa [[laser]]skim označivačem, sa [[laser]]skim sistemom navođenja, projektovan za autonomno upravljanje oružjem. Na avionu je modernizovan i sistem za prikaz informacija na viziru kacige [[pilot]]a, sa [[senzor]]a FLIR, u kombinaciji sa sistemom za noćno osmatranje. Program je uključivao napredak u sistemima „stelt“ tehnologije i avionske opreme. U [[Inercijalni navigacioni sistem|lasersko-inercijalnim navigacionim sistemom]] integrisan je [[Globalni pozicioni sistem|GPS]]. Uveden je sistem za digitalno [[Geografska karta|mapiranje terena]]. Uvedena je digitalna [[magistrala podataka]], koja povezuje nove sisteme i u potpunosti integriše poboljšani avionski odbrambeni paket. Preko magistrale podataka za naoružanje upravlja se oružjem. Magistrala podataka je otvorene konfiguracije za prihvat novog oružja, kroz sistem upravljanja [[raketa]]ma i kroz ostale programske jedinice.<ref name="Tornado GR4"/><ref name="Panavija tornado GR4"/>

Prvi let [[prototipx]]a je održan [[29. maj]]a [[1993]]. godine. Isporuka prvih aviona, počela je u [[oktobar|oktobru]] [[1997]]. godine.<ref name="Panavija tornado IDS"/><ref name="Tornado GR4/GR4A"/><ref name="BAE sistem"/><ref name="Panavija tornado GR4"/>

; Tornado GR1A/GR4A

GR1A je izviđačka varijanta koju koristi britansko i saudijsko vazduhoplovstvo. Opremljen je infracrvenim sistemom za izviđanje (TIRRS), smeštenom u kontejneru umesto jednog topa.<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="evans p98-9">{{Cite book|last=Evans|first=Andy|title=Panavia Tornado|location=Ramsbury, Marlborough, Wiltshire, UK|publisher=The Crowood Press, 1999|isbn=1-86126-201-9|ref={{harvid|Evans|1999.}}| language =((en)), pp. 98–99.}}</ref> Britanci su obezbedili 30 primeraka aviona u standardu GR1A, tako što je 14 konvertovano od GR1 i 16 je od početka, direktno, proizvodeno.<ref name="evans p97">{{Cite book|last=Evans|first=Andy|title=Panavia Tornado|location=Ramsbury, Marlborough, Wiltshire, UK|publisher=The Crowood Press, 1999|isbn=1-86126-201-9|ref={{harvid|Evans|1999.}},| language = ((en)) ppp 97.}}</ref> Kada je Tornado GR1 nadograđen u standard GR4, tada su i avioni GR1A konvertovani na standard GR4A.<ref name="AIAp08 p24">Lake, Jon. "Aircraft of the RAF: Part 1 – Panavia Tornado". ((en)) ''Air International'', Vol. 74, No. 4, April 2008., pp.&nbsp;24–29., p. 24. ISSN 0306-5634.</ref> Prelazak sa male i srednje na veće visine leta, za izvršavanje borbenih zadataka, podrazumeva da sistem TIRRS, ugrađen u konturi aviona, više nije bio potreban. Kako su avionu GR4A izmešteni unutrašnji senzori u spoljni kontejner, britanski puk za taktičko izviđanje, po potrebi izvršava tim avionima iste zadatke kao i standardom GR4. Tornado GR4A je zadržao sve karakteristike, koje ima i izvorna varijanta GR4.<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Podaci"/><ref name="Tornado GR4"/><ref name="Tornado GR4/GR4A"/><ref name="AIAp08 p28">Lake, Jon. "Aircraft of the RAF: Part 1 – Panavia Tornado". ((en)) ''Air International'', Vol. 74, No. 4, April 2008., pp.&nbsp;24–29., p. 28. ISSN 0306-5634</ref><ref name="Istorija eskadrile">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/rafmarham/aboutus/iiacsqnhistorycurrent.cfm |title =II (AC) Squadron History - Current| quote = Istorija eskadrile| author =  | date =4 December 2011.| format = | publisher = Royal Air Force | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =28. 06. 2012.}}</ref><ref name="Tornado GR1A">{{Cite web | url = http://www.airwar.ru/enc/fighter/torndgr1a.html |title =Tornado GR.1A| quote = Tornado GR1A| author = | date =| format = | publisher = Ugolok neba | location = | pages = | language = {{ru}} | accessdate =29. 06. 2012.}}</ref>

=== Tornado ECR ===

Za dobijanje Tonada ECR, takođe je bila osnovica varijanta aviona za podršku, Tornado IDS. Varijanta Tonada ECR se smatra dobrim rešenjem za taktičke izviđačke zadatke, za duži vremenski rok. U operativnoj je upotrebi u nemačkom i italijanskom ratnom vazduhoplovstvu, za efikasno otkrivanje [[radar]]a neprijateljske protivvazduhoplovne odbrane i prikupljanje potrebnih podataka za efikasno uništenje tih sistema.<ref name="Panavija"/>

Kompanija ''Teksas instruments'' je razvila modifikaciju sistema za precizno određivanje izvora zračenja (ELS), smeštenog u spoju krila i trupa (vidi sliku desno). Elektronski podaci, detekcije zračenja [[radar]]a neprijatelja, sprovode se u [[računar]], gde se analiziraju, vrši se njihova klasifikacija, određuju se koordinate položaja izvora i konačno se šalju te informacije na prikazivač u zadnjoj kabini. Pored osnovne opreme, modifikacijom je integrisan i podvesni kontejner, sa odgovarajućom opremom za prikupljanje izviđačkih i obaveštajnih podataka.<ref name="Tornado ECR">{{Cite web | url = http://www.airwar.ru/enc/spy/tornadoecr.html |title =Tornado ECR| quote =Tornado ECR | author = | date =| format = | publisher = Ugolok neba | location = | pages = | language = {{ru}} | accessdate =28. 06. 2012.}}</ref>
 
Tornado ECR je dobio i širokougaonu infra crvenu (IR) ({{jez-eng|Infrared}}) [[kamera|kameru]], za noćno snimanje, ugrađenu na pokretnu platformu. Ovaj sistem se prvenstveno koristi za noćno letenje na malim visinama, ili po lošem vremenu. Slika sa kamere se prenosi na gornji prikazivač na vetrobranskom staklu [[pilot]]a, ili na ekrane u prednjoj i zadnjoj kabini.<ref name =janes_237/><ref name="Tornado ECR"/>

Tornada ECR nosi protivradarske rakete ''AGM-88 HARM'', do dve ispod trupa i do dve ispod [[krilo|krila]]. Teoretski je moguće da nosi i rakete vazduh-zemlja [[AGM-65 Maverik]], ali se u praksi ova opcija nije ustalila.<ref name="Tornado ECR"/>

Prvi primerak modificiranog aviona je isporučen na operativnu upotrebu [[21. maj]]a [[1990]]. godine. Namenjen je za neutralisanje protivvazduhoplovne odbrane neprijatelja. [[Luftvafe|Luftvafi]] je isporučeno 35 novih aviona ECR, dok je [[Italija]], u taj standard, konvertovala 16 primeraka varijante IDS. Italijanski Tornado ECR se razlikuje od nemačkog, jer nema ugrađenu izviđačku opremu i mogućnost korišćenja izviđačkog kontejnera. Takođe, [[Luftvafe|Luftvafinine]] Tonado ECR pogone motori RB199 Mk.104, koji imaju nešto veći potisak i oni ne nose [[topx]]ove.<ref name=Janes_241/>

Modernizacija opreme Tonada ECR, prema standardu ASSTA-3, je realizovana na ukupno 85 aviona. Sa [[softver]]ske strane, preostali Tornado IDS i Tornado ECR u modifikovanom standardu su identični. U pogledu [[hardver]]a, ipak postoji razlika, pošto su sa ECR skinuti topovi, iako je zacrtano pravilo da se svi ovi avioni koriste za sve operativne namene.<ref name =janes_237/><ref name="Tornado ECR"/>

=== Tornado ADV ===
{{Glavni članak|Tornado ADV}}[[Datoteka:Tornado.ze342.arp.jpg|<center>Britanski Tornado F3</center>|desno|thumb|250px]]
U julu [[1968]]. godine, [[Velika Britanija]], [[Zapadna Nemačka|Nemačka]] i [[Italija]] su potpisali ugovor za razvoj [[Lovac-bombarder|lovca-bombardera]], prema standardu Tornado IDS, za svoja vazduhoplovstva i mornarice. Velikoj Britaniji je bio potreban i presretač sa velikom autonomijom leta, pa su iste godine pristupili istraživanju mogućnosti razvoja takve varijante aviona, na osnovu projekta Tornada IDS.

Na osnovu toga istraživanja i razvoja, dobijena je presretačka varijanta Tornado ADV (pod oznakom ''Tornado F2'' ili ''F3''). Ova varijanta je razvijena za britansko vazduhoplovstvo, a kasnije se počela koristiti u [[Saudijska Arabija|Saudijskoj Arabiji]] i u [[Italija|Italiji]]. Britansko vazduhoplovstvo je poručilo 173 aviona Tornado ADV (uključujući i 52 sa komandama leta i u drugoj kabini), Saudijska Arabija je nabavila 24 primerka (uključujući i šest sa komandama leta i u drugoj kabini). Njegova agilnost je slabija od drugih, vrhunskih [[Lovački avion|lovaca]], poput [[F-15 igl]].<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Tornado ADV">{{Cite web | url = http://www.aerospaceweb.org/aircraft/fighter/tornado_adv/ |title =Panavia Tornado ADV Long Range Interceptor| quote =Tornado ADV| author =  | date =| format = | publisher = .aerospaceweb | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =28. 06. 2012.}}</ref><ref>{{Cite book|last=Haglund|first=David G|url=http://books.google.co.uk/books?id=6WEOAAAAQAAJ&pg=PA46&dq=Panavia+Tornado&hl=en&ei=--c2TeHoOc6IhQewyPjUAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CE4Q6AEwCDgK#v=onepage&q=Panavia%20Tornado&f=false|title=The Defence Industrial Base and The West|location=London|publisher=Routledge, 1989|isbn=0-415-00923-5|ref={{harvid|Haglund|1989}},| language = {{en}} p. 70.}}</ref><ref name="„Tornado“"/> Njemu to i nije bio nedostatak, pošto mu i nije namena za prevlast u vazdušnom prostoru, već je on lovac sa velikim doletom i vremenom ostajanja u vazduhu, za dejstvo protiv sovjetskih [[bombarder]]a, u periodu [[Hladni rat|hladnog rata]].<ref name="Podaci"/> Konkretna namena ovog aviona je bila: borbena patrola i presretanje [[SSSR|sovjetskih]], srednjih bombardera i izviđača [[Tu-22]], [[Tu-22|Tu-22M]] i [[Su-24]], za koje se smatralo da predstavljaju najveću pretnju britanskom ostrvu.<ref name="„Tornado“">{{Cite web | url = http://www.airwar.ru/enc/fighter/tornado.html |title =Tornado ADV (F.2)| quote = „Tornado“ | author = | date =| format = | publisher = Ugolok neba | location = | pages = | language = {{ru}} | accessdate =3. 06. 2012.}}</ref><ref name = 'eagles'>Eagles, J.D. [http://books.google.co.uk/books?id=IOGCd7QreKgC&pg=PA88&dq=panavia+tornado&hl=en&ei=rdn3S-vqLMOlONXH1ZUM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCYQ6AEwADgK#v=onepage&q=panavia%20tornado&f=false "Preparing a Bomber Destroyer: The Panavia Tornado ADV."] {{en}} ''Putnam Aeronautical Review'' (Naval Institute Press), Volume 2, 1991., pp.&nbsp;88–93., p. 88.</ref> Iako Tornado ADV ima 80 odsto zajedničkih delova, sa Tornadom IDS, sa poboljšanim motorima RB199 Mk.104, poseduje veće ubrzanje, napredniji mu je [[radar]] AI.24 fokshanter, softverski je dograđen, a produženim trupom je dobio veći kapacitet unutrašnjih rezervoara za [[gorivo]]. Ugrađen mu je samo jedan [[topx]] i poseduje sistem sa uvlačećom sondom za prijem goriva u letu.<ref name="Tornado ADV"/><ref name="„Tornado“"/><ref name="Turbounion">{{Cite web| url =http://www.turbounion.co.uk/| title =The Power for Peace and Freedom.| quote =Turbounion| author =| date =29 November 2011.| format =| publisher =turbounion| location =| pages =| language ={{en}}| accessdate =1. 07. 2012.| archivedate =2011-09-18| archiveurl =https://web.archive.org/web/20110918111713/http://www.turbounion.co.uk/| deadurl =yes}}</ref>
=== Nadogradnje ===
[[Datoteka:Panavia Tornado 4503.ogv|<center>Panavija tornado u letu</center>|desno|thumb|250px]]
Britanski avioni verzije GR1, modificirani su u GR4, zaključno sa [[1990]]. godinom. Nadogradnje na Tornadu GR4 uključuju FLIR ({{jez-eng|Forward-Looking InfraRed}}), široko-ugaoni gornji prikazivač ({{jez-eng|Heads-Up Display}}) HUD, poboljšani kabinski prikazivač, povećanje mogućnosti noćnog vizira ({{jez-eng|Night Vision Goggles}}), novu ostalu opremu i prijemnik [[Globalni pozicioni sistem|globalnog pozicionog sistema]] ({{jez-eng|Global Positioning System}}) (GPS). Nadogradnja olakšava integraciju novih oružja i pratećih [[senzor]]a, uključujući i [[Krstareća raketa|krstareće rakete]] [[Storm šadou]], protivtenkovske rakete [[Brimston]], [[laser]]ski vođene bombe [[Pavivej III]] i integriciju izviđačkog kontejnera sa sistemom [[RAPTOR]].<ref name="RAPTOR"/><ref name="BAE sistem"/><ref name="Sistemi"/> Prvi let Tornada GR4 je obavljen [[4. april]]a [[1997]]. godine. Vazduhoplovstvo je primilo prve avione te varijante, u operativnu upotrebu, [[31. oktobar|31. oktobra]] [[1997]]. godine.<ref name="Prognoza o „tornadu“">{{Cite web | url =http://www.flightglobal.com/news/articles/tornado-forecast-30563/  |title =Tornado forecast | quote =Prognoza o „tornadu“ | author =  | date =10 Dec 1997| format = | publisher = Flight International | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =6. 07. 2012.}}</ref> Saudijsko vazduhoplovstvo je odlučilo [[2005]]. godine, da se i njihovi Tornado IDS modifikuju na britanski standard GR4.<ref name="Saudijski „tornado“">{{Cite web | url =http://www.flightglobal.com/news/articles/saudi-arabia-reveals-progress-of-tornado-upgrade-216775/  |title =Saudi Arabia reveals progress of Tornado upgrade.| quote = Saudijski „tornado“| author = Craig Hoyle | date =18 Sep 2007| format = | publisher =  Flight International  | location = | pages = | language = {{en}} |  accessdate =6. 07. 2012.}}</ref>

Počev od [[2000]]. godine, u nemačke IDS i ECR, nadogradnjom je integrisan [[softver]] ASSTA 1 ({{jez-eng|Avionics System Software Tornado in Ada}}). Softver ASSTA 1 uključuje primenu novog računara oružja, novog [[Globalni pozicioni sistem|GPSa]] i lasersko-inercijalno navigacionog sistema. Novi [[računar]] omogućuje integraciju HARM III, HARM 0 i IV/V, [[krstareća raketa|krstareće rakete]] [[Taurus (krstareća raketa)|Taurus]], sistema za [[laser]]sko osetljavanje cilja i laserski-vođenih bombi Pavivej III GBU-24.<ref name="Borbeni efekat-cena">{{Cite web | url = http://pqasb.pqarchiver.com/djreprints/access/72865521.html?dids=72865521:72865521&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic&date=Jun+22%2C+1967&author=&pub=Wall+Street+Journal&desc=British-French+Work+On+New+Military+Plane+Periled+by+Cost+Fight&pqatl=google | title = British-French Work On New Military Plane Periled by Cost Fight. | quote = Borbeni efekat-cena | author =  | date = 22 June 1967. | format =  | publisher = Wall Street Journal | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 6. 07. 2012. | archivedate = 2012-11-02 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20121102074414/http://pqasb.pqarchiver.com/djreprints/access/72865521.html?dids=72865521:72865521&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic&date=Jun+22,+1967&author=&pub=Wall+Street+Journal&desc=British-French+Work+On+New+Military+Plane+Periled+by+Cost+Fight&pqatl=google | deadurl = yes }}</ref>

U britanskom izviđačkom puku, realizovana je modernizacija aviona prema standardu ASSTA 1, uz neophodno ožičenje, izmenu prikazivača u kabini i uvođenje novog izviđačkog podvesnog kontejnera. U međuvremenu, svi avioni „tornado“ u operativnoj upotrebi, modernizovani su po standardu ASSTA 1.<ref name="Nov, računar, softver i oružje"/>

Nadogradnja aviona sa softverom ASSTA 2 je počela [[2005]]. godine. Sastoji se od nekoliko novih digitalnih sistema i opreme. Nadograđeni su sistemi prikazivača ({{jez-eng|Display System Upgrade}}) (DSU), u obe kabine, uključujući i interfejs čovek-mašina ({{jez-eng|Human / machine interface}}) (HMI), uveden je novi paket za elektronsku borbu ECM, sa odbrambenim podsistemom ({{jez-eng|Tornado Defensive Aids Subsystem}}) (TDASS) i podrška za [[Krstareća raketa|krstareće rakete]] [[Taurus (krstareća raketa)|Taurus]]. Ove nadogradnje su sprovedene samo na 85 aviona (20 ECR i 65 IDS), pošto je „tornado“ već bio u procesu zamene sa [[Jurofajter tajfun]]om.<ref name="Nemački „tornado“"/>

Nadogradnja aviona sa softverom ASSTA 3, započeta je u [[2008]]. godini, a obezbeđuje podršku za [[laser]]sko navođenje oružja direktno na cilj.<ref name="Nemački tornado vazduh-tlo"/> Funkcije toga paketa na „tornadu“ se odnose za sve avione varijante Tornado ECR.<ref name="Nov, računar, softver i oružje"/><ref name="BAE sistem"/>

[[Datoteka:Tornado F3 RAF armed.jpg|<center>Britanski ''Tornado ADV (F3)'',<br /> sa raketama vazduh-vazduh.</center>|desno|thumb|250px]]
==== Specifično oružje „tornada“ ====

Nemački i italijanski Tornado IDS nose višenamensko oružje MW-1 sa malim bombama i minama za upotrebu protiv ciljeva kao što su poletno sletne staze, avioni na zemlji i oklopna vozila. Britanski pandam tome, koji je takođe dostavljen i Saudijskoj Arabiji, je JP233. U tome oružju su optimizirane male bombe i mine za dejstvo po poletno sletnim stazama.

Oba sistema oružja su predmet [[Konferencija u Oslu o kasetnim bombama|Konferencije u Oslu]], za globalnu zabranu kasetne municije.<ref name="Dokument 16/2456">{{Cite web | url = http://dip21.bundestag.de/dip21/btd/16/024/1602456.pdf |title =Bundestagsdrucksache 16/2456| quote =Dokument 16/2456| author =  | date =25. August 2006. | format = pdf| publisher = Deutscher Bundestag | location = | pages = | language = {{de}} | accessdate =2. 07. 2012.}}</ref><ref name="Rokovi isporuke u MV-1">{{Cite web | url =  http://www.bits.de/public/researchreport/rr95-1-8.htm|title =Lieferdaten des MW-1| quote =Rokovi isporuke u MV-1 | author =  | date =2. November 2008.| format = | publisher = bits | location = | pages = | language = {{de}} | accessdate =2. 07. 2012.}}</ref><ref name="Saudijsko oružje">{{Cite web | url = http://www.telegraph.co.uk/finance/2945858/Saudis-handed-17m-of-free-arms.html |title =Saudis handed £17m of free arms| quote = Saudijsko oružje| author = Christopher Hope | date =21 Aug 2006.| format = | publisher =The Telegraph  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =2. 07. 2012.}}</ref>

==== Spoljni kontejneri ====

* 1 × kontejner [[LAJTINING]], sistem sa laserskim osvetlenjem cilja, {{Zastava|Nemačka}}
* 1 × kontejner [[TIALD]], sa termovizijskom kamerom i laserskim osvetlenjem cilja, {{Zastava|Velika Britanija}}
* 1 × kontejner [[CLDpx]], sa laserskim osvetlenjem cilja, {{Zastava|Italija}}
* 1 × kontejner sa sistemima za izviđanje, {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Velika Britanija}}
* 2 × kontejnera, sa svetlećim bombama [[CBLS 200]], {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Velika Britanija}}
* 2 × spoljna rezervoara za [[gorivo]], zapremine po 1.500 litara 
* 4 × spoljna rezervoara za [[gorivo]], zapremine po 900 litara

==== Sistemi samozaštite, u spoljnim kontejnerima ====

; Aktivna samozaštita
* 1 × kontejner ''GEC-Markoni'', sa opremom za elektronsko ratovanje (ECM) {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}
* 1 × kontejner ''Selenija ALQ-234'', sa opremom za elektronsko ratovanje (ECM) {{Zastava|Italija}}
* 1 × kontejner ''Elta TSPJ'', sa opremom za ometanje za sopstvenu zaštitu {{Zastava|Nemačka}}
* 1 × kontejner ''AEG telefunken'', sa opremom za elektronsko ratovanje (ECM) {{Zastava|Nemačka}}

; Pasivna samozaštita
* 2 × kontejnera, sa bacačem mamaca [[Bofors BOZ-107]] {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Velika Britanija}}
* 2 × kontejnera, sa bacačem mamaca [[Sab BOZ-EC]] {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}

==== Korišćeno naoružanje po varijantama aviona „tornado“ ====
[[Datoteka:Panavia tornado ids hardpoints.jpg|Vezne tačke za podvešavanje na<br /> Tornadu IDS / ECR {{Legenda|#ff0000|Vezne tačke promenljivog tereta.}}{{Legenda|#ffff00|Mesta podvešavanja rezervoara goriva.}}{{Legenda|#ff00ff|Mesta za podvešavanje raketa vazduh-vazduh.}}{{Legenda|#00ff00|Mesto ugradnje topova Mauzer BK 27.}}|desno|thumb|250px]]
Unutrašnje, stalno naoružanje aviona Tornado IDS se sastoji od dva automatska [[topx]]a ''Mauzer BK 27'', kalibra od 27&nbsp;mm, koji imaju kadencu između 1.000 i 1.700 granata u minuti. Oni se nalaze bočno, ispod prednjeg dela trupa aviona, a svaki ima bojevi komplet od 180 granata (zelena boja, na slici desno).

Poseduje do deset spoljnih veznih tačaka za nošenje oružja i druge opreme. Pod trupom ima tri linije sa ukupno sedam veznih tačaka koje se mogu koristiti za laka opterećenja, a za teža pojedinačna, četiri ili tri. Pod krilima ima četiri pokretna nosača (uvek se zakreću u pravcu leta) i dve dopunske lansirne šine, za rakete kratkog dometa, u sklopu unutrašnjih krilnih nosača (na njima su bočno). Podvesni nosači mogu da prihvate razno oružje vazduh-tlo, dve rakete vazduh-vazduh (za samoodbranu), do četiri spoljna rezervoara goriva i različite vrste kontejnera.<ref name="Panavija tornado GR4"/><ref name="Tornado ECR"/>

Unutrašnje, stalno naoružanje aviona [[Tornado ADV]], sastoji se od samo jednog topa ''Mauzer BK 27'', kalibra od 27&nbsp;mm, na desnoj strani ispod prednjeg dela trupa aviona, sa bojevim kompletom od 180 granata.

Izuzev F.3, ostale varijante imaju do deset nosećih tačaka. Četiri od njih se nalaze ispod trupa, za rakete vazduh-vazduh, srednjeg i velikog dometa. Pod [[krilo]]m postoje samo dva nosača (uvek se postavljaju u pravcu leta), ali sa ukupno četiri lansirne šine, za rakete vazduh-vazduh, u kombinaciji. Na svim spoljnim nosačima aviona [[Tornado ADV]], mogu se postaviti samo rakete vazduh-vazduh i do četiri rezervoara za gorivo (dva na unutrašnjim ispod krila i dodatna dva pod trupom). Međutim, modificirani, verzije EF.3, može da nosi i protivradarske rakete ALARM.<ref name="Tornado ADV"/><ref name="Tornado F.3">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/equipment/tornadof3.cfm |title =Who uses the Tornado F3| quote = Tornado F.3| author =  | date =| format = | publisher = Royal Air Force | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =3. 07. 2012.}}</ref>

U narednim tabelama je prikazan asortiman podvešavanja naoružanja i kontejnera za varijante aviona Tornado IDS / ECR i ADV, zemalja korisnika.

{| class="wikitable" border="2" cellpadding="2" style="margin:auto;"
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! colspan="2" | '''Asortiman oružja po varijantama aviona Tornado IDS / ECR  '''<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Panavija tornado GR4"/><ref name="Tornado ECR"/>
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! Vrsta oružja
! Tip oružja i korisnici
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Rakete vazduh-vazduh'''
|-
|Rakete kratkog dometa
|[[AIM-9L sajdvinder]] {{Zastava|Italija}}, {{Zastava|Nemačka}}, {{Zastava|Velika Britanija}} i {{Zastava|Saudijska Arabija}}<br />[[AIM-132 ASRAAM]] {{Zastava|Velika Britanija}}<br />[[IRIS-T]] {{Zastava|Nemačka}}
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Oružje vazduh-tlo'''
|-
|Protivbrodske rakete
|[[AS.34 kormoran]] {{Zastava|Italija}} ({{Zastava|Nemačka}})<br />[[Si igl]], {{Zastava|Saudijska Arabija}} ({{Zastava|Velika Britanija}})
|-
|Protivdarske rakete
|[[AGM-88- HARM]] {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}}<br />[[ALARM]], {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}
|-
|Protivtenkovske rakete
|[[Brimston]] {{Zastava|Velika Britanija}}
|-
|[[Krstareća raketa|Krstareće rakete]]
|[[Taurus (krstareća raketa)|Taurus]] {{Zastava|Nemačka}}<br />[[Storm šadou]], {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Italija}} ({{Zastava|Saudijska Arabija}}
|-
|Vođene bombe
|[[Pavivej II]] {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Italija}}<br />[[Pavivej III]], {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}<br />[[Pavivej IV]], {{Zastava|Velika Britanija}}<br />[[JDAM]], {{Zastava|Italija}}
|-
|Kasetne bombe{{efn|Korisnici „tornada“ (izuzev Saudijske Arabije), izbacili su iz upotrebe sve kasetne bombe, posle potpisivanja međunarodnog sporazuma o njihovoj zabrani [[2008]]. godine. Saudijska Arabija je pristala da ona izbaci iz upotrebe britanske laserski vođene kasetne bombe.<ref name="Bundestagov štampani dokument 16/2456"/><ref name="Britanski dokumenat"/>}}
|[[BL755]] {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Nemačka}} <br />[[MW-1]], {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Nemačka}}<br />[[JP233]], {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}
|-
|[[atomsko oružje|Nuklearne bombe]]{{efn|Samo je Velika Britanija posedovala nuklearno oružje za „tornado“, ali su te bombe povučene iz upotrebe. Nemačka i Italija su na svojim „tornadima“ obezbedili mogućnost da nose nuklearne bombe iz američkog arsenala.<ref name = 'Frédriksen 255'/>}}
|B61 {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}}<br />WE.177, {{Zastava|Velika Britanija}}
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Spoljni rezervoari'''
|-
| colspan="2" align="center"|Do četiri spoljna rezervoara goriva, od 2.250 litara.<ref name="Karakteristike">{{Cite web | url = http://www.warmachines.50g.com/planes/ids/ids_info.htm | title = PANAVIA TORNADO IDS | quote = Karakteristike | author =  | date = Mar 6, 2003. | format =  | publisher = Wayback Machine | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 4. 07. 2012. | archive-date = 2003-03-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20030306232015/http://www.warmachines.50g.com/planes/ids/ids_info.htm | dead-url =  }}</ref><br />Dolivanje goriva u letu do 1.136 litara, iz centralnog podvesnog rezervoara pod trupom,<br /> iz drugog „tornada“, ili iz aviona cisterne.<ref name="Panavija P.200"/><ref name="Prijem goriva u letu">{{Cite web | url = http://www.cobham.com/media/75496/BS%2028-300%20ADV10607.pdf | title = Cobhanm 28-300 Series | quote = Prijem goriva u letu | author = Cobham plc | date = 26 de abril de 2011. | format = pdf | publisher = cobham.com. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 4. 07. 2012. | archivedate = 2016-03-04 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160304190652/http://www.cobham.com/media/75496/BS%2028-300%20ADV10607.pdf | deadurl = yes }}</ref>
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Kontejneri'''
|-
|Obeleživač cilja
|[[LAJTINING]] {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Velika Britanija}}<ref name="LAJTINING">{{Cite web | url = http://www.rafael.co.il/marketing/SIP_STORAGE/FILES/3/993.pdf | title = UK Tornado force expands use of Litening pod for Afghan mission | quote = LAJTINING | author = Tim Ripley | date = 28 de abril de 2011. | format = pdf | publisher = rafael.co.il | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 4. 07. 2012. | archive-date = 2011-09-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110914141724/http://www.rafael.co.il/marketing/SIP_STORAGE/FILES/3/993.pdf | dead-url = yes }}</ref><br />[[CLDpx]], {{Zastava|Italija}}<ref name="CLDP">{{Cite web | url = http://www.sfte-ec.se/data/Abstract/A2000-VI-01.pdf | title = Laser guided bombs and Convertible Designation Pod integration on Italian Tornado-IDS | quote = CLDP | author = R. Sabatini, F. Guercio, A. Marciante, G. Campo | date = 20 de abril de 2011. | format = pdf | publisher =  | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 4. 07. 2012. }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><br />[[TIALD]], {{Zastava|Velika Britanija}}<ref name="Sistemi">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/equipment/tornado.cfm |title =Tornado GR4/GR4A| quote =Sistemi | author = | date =20 de abril de 2011| format = | publisher = Royal Air Force.  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =4. 07. 2012.}}</ref> 
|-
|Sistemi za izviđanje
|RECCE {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}}<br />RAFAEL recelite, {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}}<br />DJRP}{Napomena|Izviđačka oprema je digitalna.<ref name="Sistemi"/>}}, {{Zastava|Velika Britanija}}<ref name="Sistemi"/><br />[[RAPTOR]], {{Zastava|Velika Britanija}}<ref name="Sistemi"/>
|-
|Elektronske protivmere
| [[Skaj šadov]] {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}<br />TSPJ, {{Zastava|Italija}}
|-
|Pasivna zaštita
|[[Bofors BOZ-107]] {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Velika Britanija}}<br />[[Sab BOZ-EC]] {{Zastava|Nemačka}} {{Zastava|Italija}} {{Zastava|Velika Britanija}} 
|}
[[Datoteka:Panavia Tornado ADV hardpoints.jpg|Vezne tačke za podvešavanje na<br /> Tornadu ADV {{Legenda|#ff0000|Vezne tačke promenljivog tereta.}}{{Legenda|#ffff00|Mesta podvešavanja rezervoara goriva.}}{{Legenda|#ff00ff|Mesta za podvešavanje raketa vazduh-vazduh.}}{{Legenda|#00ff00|Mesto ugradnje topa Mauzer BK 27.}}|desno|thumb|250px]]

{| class="wikitable" border="2" cellpadding="2" style="margin:auto;"
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! colspan="2" | '''Asortiman oružja po varijantama aviona Tornado ADV'''<ref name="Tornado ADV"/><ref name="„Tornado“"/><ref name="Tornado F.3"/>
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! Vrsta oružja
! Tip oružja i korisnici
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Rakete vazduh-vazduh'''
|-
|Rakete kratkog dometa
|[[AIM-9L sajdvinder]] {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}<br />[[AIM-132 ASRAAM]] {{Zastava|Velika Britanija}}
|-
|Rakete srednjeg dometa
|[[Skajfleš]] {{Zastava|Velika Britanija}} {{Zastava|Saudijska Arabija}}<br />[[AIM-120A AMRAAM]] {{Zastava|Velika Britanija}}
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Rakete vazduh-tlo'''
|-
|Protivdarske rakete
|[[AGM-88- HARM]] {{Zastava|Velika Britanija}}
|-
|bgcolor="bfbfbf" colspan="2" align="center"| '''Spoljni rezervoari'''
|-
| colspan="2" align="center"|Do četiri spoljna rezervoara goriva, od 2.250 litara.<ref name="Karakteristike"/><br />Dolivanje goriva u letu do 1.136 litara, iz centralnog podvesnog rezervoara pod trupom,<br /> iz drugog „tornada“, ili iz aviona cisterne.<ref name="Panavija P.200"/><ref name="Prijem goriva u letu"/>
|}

== Korisnici ==
[[Datoteka:Tornado operators.png|<center>Države, korisnici aviona <br />Panavija tornado.</center>|desno|thumb|250px]]
* {{Zastava|Nemačka}} je posedovala, u operativnoj upotrebi, 121 avion Tornado IDS i 31 Tornado ECR,<br /> u decembru [[2011]]. godine.<ref name="Flightworldair11 p39">Hoyle, Craig. "World Air Forces Directory". ((en)) ''Flight International'', 13–19 December 2011., p. 39. pp.&nbsp;26–52.</ref>
* {{Zastava|Italija}} je posedovala, u operativnoj upotrebi, 62 aviona Tornado IDS i 16 Tornado ECR,<br /> u decembru [[2011]]. godine.<ref name="Flightworld air11 p41">Hoyle, Craig. "World Air Forces Directory". ((en)) ''Flight International'', 13–19 December 2011., p.
41. pp.&nbsp;26–52.</ref> 
* {{Zastava|Saudijska Arabija}} je posedovala, u operativnoj upotrebi, 82 aviona Tornado IDS, u decembru [[2011]]. godine.<ref name="Flightworld air11 p47">Hoyle, Craig. "World Air Forces Directory". ((en)) ''Flight International'', 13–19 December 2011., p. 47. pp.&nbsp;26–52.</ref>
* {{Zastava|Velika Britanija}} je posedovala, u operativnoj upotrebi, 125 aviona Tornado IDS GR4 i GR4A,<br /> u decembru [[2011]]. godine.<ref name="Flightworld air11 p50">Hoyle, Craig. "World Air Forces Directory". ((en)) ''Flight International'', 13–19 December 2011., p. 50. pp.&nbsp;26–52.</ref>

== Istorija operativne upotrebe ==

=== Nemačko vazduhoplovstvo ===
[[Datoteka:Panavia Tornado Luftwaffe.jpg|<center>[[Luftvafe|Luftvafin]] „tornado“ u poletanju u vazduhoplovnoj bazi na [[Aljaska|Aljasci]], u [[2004]]. godini.</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:AGM-88 and AIM-9 on Tornado.jpg|<center>[[Luftvafe|Luftvafin]] Tornado ECR tokom [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije]], [[1999]]. godine.</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:Panavia_PA200_Tornado_Formation_Flight.jpg|<center>[[Luftvafe|Luftvafini]] avioni „tornado“ u trenažnom letu, zajedno sa njihovim [[Mig-29]].</center>|desno|thumb|250px]]
Prvi [[prototipx]] aviona „tornado“, napravio je svoj prvi let [[14. avgust]]a [[1974]]. godine, u aviobazi [[Manhing]], koja je tada pripadala [[Zapadna Nemačka|Zapadnoj Nemačkoj]].<ref name=j75>Taylor, John W. R. ''Jane's All The World's Aircraft.'' ((en)) London: Jane's, 1975–1976., p. 71. {{ISBN|0-354-00521-9}}.</ref> Isporuke aviona iz proizvodnje, počela je [[27. juli|27. jula]] [[1979]]. godine. Ukupan broj isporučenih „tornada“ u [[Luftvafe]] je 247 primeraka, uključujući 35 Tornado ECR.<ref name="WAPJ32 p128">Lake, Jon. "Tornado Variant Briefing: Part III: Tornado Operators". ((en)) ''World Air Power Journal'', Volume 32, Spring 1998., pp.&nbsp;118–137. London: Aerospace Publishing., p. 128. {{ISBN|1-86184-006-3}}. ISSN 0959-7050.</ref> Sa „tornadom“ je opremljeno pet bombarderskih pukova, jedna taktička jedinica promenljive namene i četiri puka na liniji razdvajanja, dva tadašnja vojna bloka, gde su ranije bili raspoređeni stari avioni [[F-104 starfajter]]i.<ref name="WAPJ32 p128,1">Lake, Jon. "Tornado Variant Briefing: Part III: Tornado Operators". ((en)) ''World Air Power Journal'', Volume 32, Spring 1998., pp.&nbsp;118–137. London: Aerospace Publishing., pp. 128, 130. {{ISBN|1-86184-006-3}}. ISSN 0959-7050.</ref> Kada je rasformiran jedan, od dva mornarička puka, opremljena „tornadom“, [[1994]]. godine, njegovi su avioni raspoređeni u izviđački puk [[Luftvafe]], koji je ranije bio opremljen [[F-4 Fantom|RF-4E fantomima]].<ref name="WAPJ32 p129">Lake, Jon. "Tornado Variant Briefing: Part III: Tornado Operators". ((en)) ''World Air Power Journal'', Volume 32, Spring 1998., pp.&nbsp;118–137. London: Aerospace Publishing., p. 129. {{ISBN|1-86184-006-3}}. ISSN 0959-7050.</ref>

Čak 15 nemačkih „tornada“ su imali borbene operacije, u okviru [[NATO]] snaga, tokom građanskog rata u [[Bosna|Bosni]]. To je bilo prvo učešće [[Luftvafe]] u borbenim operacijama posle [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]].<ref name="Tornado ECR"/><ref name="Tornado iznad Bosne">{{Cite web | url = http://www.nytimes.com/1999/03/26/world/conflict-balkans-germany-half-century-after-hitler-german-jets-join-attack.html |title =Conflict in the Balkans: Half a Century After Hitler, German Jets Join the Attack.| quote =Tornado iznad Bosne | author = Cohen, Roge | date =26 March 1999.| format = | publisher = New York Times | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =7. 07. 2012.}}</ref> Avioni „tornado“, koji su poletali iz baze [[Pjačenca]] u [[Italija|Italiji]], imali su izviđačke zadatke. Izviđanjem su prikupljali podatke o učinjenim efektima dejstva ostale [[NATO]] avijacije po ciljevima.<ref>"German Warplanes Risk Combat for the First Times since WWII." ((en)) ''St. Louis Post,'' 2 September 1995.</ref> Ove izviđačke misije su navodno doprinele značajnom poboljšanju dejstva, po ciljevima, kao i njihovoj selekciji.<ref>Geiss, Juergen and Peter Berndt. [http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf ''Tornados and Further Planning.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426025913/http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf |date=2012-04-26 }} ((en)) European Security and Defence, March 2010., p. 32.</ref>

Nemački i italijanski avioni „tornado“ su učestvovali u operaciji [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije]], [[1999]]. godine. Tornado ECR su pratili savezničke avione tokom dejstva na [[Savezna Republika Jugoslavija|Saveznu Republiku Jugoslaviju]], noseći protivradarske rakete [[AGM-88- HARM]], da bi neutralisali [[radar]]e i protivvazduhoplovnu odbranu [[Vojska Jugoslavije|Vojske Jugoslavije]].<ref>Lambeth, Benjamin S. ''NATO's Air War for Kosovo: A Strategic and Operational Assessment.'' ((en)) Santa Monica, California: Rand Corporation, 2001., p. 103. {{ISBN|0-8330-3050-7}}.</ref> [[Nemačka|Nemački]] Tornado IDS su izviđali i identifikovali odbrandbene snage na zemlji i kretanje civilnih izbeglica.<ref name="Tornado ECR"/><ref>Peters, John E. [http://books.google.co.uk/books?id=Z8ebyLhPeZ4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false ''European Contributions to Operation Allied Air Force: Implications for Transatlantic Cooperation''.] ((en)) Washington/Arlington Virginia: Rand Corporation, 2001., p. 21. {{ISBN|0-8330-3038-8}}.</ref><ref>- Geiss, Juergen and Peter Berndt. [http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf ''Tornados and Further Planning.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426025913/http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf |date=2012-04-26 }} ((en)) European Security and Defence, March 2010., p. 33.</ref>

U [[juni|junu]] [[2007]]. godine, par [[Luftvafe|Luftvafinih]] aviona „tornado“ su izvršavali zadatke izviđanja, u Nemačkoj. Nadletali su demonstrante protiv globalizacije, tokom [[33. samit G8|33. samita G8]].<ref name="33. samit G8">{{Cite web | url = http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2007/06/12/German-war-jets-against-anti-G8-protesters/UPI-13951181675274/ |title =German war jets against anti-G8 protesters.| quote = 33. samit G8| author =  | date =12 June 2007.| format = | publisher = United Press International | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =7. 07. 2012.}}</ref><ref name=" Nemačka kontrola demonstracija">{{Cite web | url = http://www.wsws.org/articles/2007/jul2007/germ-j31.shtml |title =German army and air force deployed against G8 summit demonstrators.| quote = Nemačka kontrola demonstracija| author = Bode, Emma | date =31 July 2007.| format = | publisher = World Socialist Web Site, | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =7. 07. 2012.}}</ref> Nakon misije, nemačko Ministarstvo odbrane je priznalo da jedan avion oštećen zbog male nadmorske visine leta, što je rezultat napravljenih grešaka pri obezbeđenju samita.<ref name="Priznate greške obezbeđenja samita">{{Cite web | url = http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2007/06/21/Berlin-admits-security-mistakes-at-G8/UPI-37391182449280/ |title =Berlin admits security mistakes at G8| quote = Priznate greške obezbeđenja samita| author =  | date =21 June 2007.| format = | publisher = United Press International | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =8. 07. 2012.}}</ref>

U [[2007]]. godini, odred od šest „tornada“, 51. izviđačkog puka, raspoređeni su u [[Mazari Šarif]]u, u severnom [[Avganistan]]u. Namena im je bila podrška [[NATO]] snaga.<ref name="Tornado u [[Mazari Šarif]]u">{{Cite web | url = http://www.nato.int/isaf/docu/pressreleases/2007/04-april/pr070406-270.html | title = German ‘Tornado’ aircraft deploy to Mazar-e Sharif. | quote = [[Mazari Šarif]]u | author =  | date = 1 December 2011. | format =  | publisher = NATO ISAF Press Release, #2007-270. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 8. 07. 2012. | archive-date = 2017-10-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20171010045954/http://www.nato.int/isaf/docu/pressreleases/2007/04-april/pr070406-270.html | dead-url = yes }}</ref> Odluka za slanje Tornada u Avganistan je bila kontroverzna, uključujući i pravni zahtev jedne političke stranke za pokretanje akcije za blokiranje raspoređivanja tih snaga, kao neustavnog postupka.<ref name="Zahtev nemačkih socijaldemokrata">{{Cite web | url =http://www.spiegel.de/international/germany/letter-from-berlin-afghanistan-divides-germany-s-social-democrats-a-472696.html |title =Letter from Berlin: Afghanistan Divides Germany's Social Democrats.| quote = Zahtev nemačkih socijaldemokrata| author =  | date =20 March 2007.| format = | publisher = Spiegel Online | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =8. 07. 2012.}}</ref><ref name="Izviđačka misija „tornada“">{{Cite web | url = http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aVqR2oCLfNgk&refer=germany |title =German Court Rejects Bid to Halt Tornado Mission.| quote = Izviđačka misija „tornada“| author = Matussek, Karin | date =| format = | publisher =  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =8. 07. 2012.}}</ref> Podrška misiji u [[Avganistan]]u je poboljšana sa efikasnom izviđačkom opremom. „Tornado“ je bio efikasan u otkrivanju skrivenih improvizovanih eksplozivnih naprava ({{jez-eng|improvised explosive devices}}) (IED).<ref>Geiss, Juergen and Peter Berndt. [http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf ''Tornados and Further Planning.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426025913/http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf |date=2012-04-26 }} ((en)) European Security and Defence, March 2010., p. 35.</ref> Nemački avioni su povučeni iz Avganistana u [[novembar|novembru]] [[2010]]. godine.<ref name="Povratak „tornada“ iz avganistana">{{Cite web | url =http://www.defencetalk.com/germany-to-withdraw-tornado-jets-from-afghanistan-28987/|title =Germany to Withdraw Tornado Jets from Afghanistan| quote =Povratak „tornada“ iz avganistana | author =  | date =28 September 2010.| format = | publisher = defencetalk.com | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =8. 07. 2012.}}</ref>

Na osnovu najave o smanjenju nemačkih snaga odbrane, u [[mart]]u [[2003]]. godine, doneta je odluka da se iz operativne upotrebe [[Luftvafe]] povuče 90 aviona „tornado“. Izjavom, [[13. januar]]a [[2004]]. godine, nemački ministar odbrane [[Peter Struk]], obrazložio je te promene u nemačkim oružanim snagama, njihovo smanjenje i reorganizaciju. Na osnovu tih odluka, smanjenjen je broj aviona „tornado“, u četiri puka, do [[septembar|septembra]] [[2005]]. godine.<ref>Ripley, Tim. [http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/2003/2003%20-%202743.html "World Air Forces 2003"]. ((en)) ''Flight International'', 25 November – 1 December 2003., pp.&nbsp;27–71., p. 42.</ref><ref name="AImay06 p51">List, Friedrich. "German Air Arms Review". ((en)) ''Air International'', Vol. 70, No. 5, May 2006., p. 51. pp.&nbsp;50–57. ISSN 0306-5634.</ref> Najveći deo toga plana se odnosio na smanjenje ukupnog broja borbenih aviona, od 426 primeraka početkom [[2004]]. godine, na 265 u [[2015]].<ref>"Germany Announces Major Armed Forces Cuts." ((en)) ''Air Forces Monthly,'' March 2004., p. 8. Retrieved: 19 October 2006.</ref>

Pod pretpostavkom potpune isporuke nemačkom [[Luftvafe]]u, poručenih 180 [[Jurofajter tajfun]]a i realizacijom smanjenja ukupnog broja aviona u oružanim snagama nemačke, svodi se broj „tornada“ na svega 85 primeraka, koji ostaju u operativnoj upotrebi do [[2020]]. godine.<ref name="AIdec11 p74"/> Značajnom broju tih aviona, do [[2010]]. godine ističe životni vek, pa podležu proceduri produžetka istog.<ref>Geiss, Juergen and Peter Berndt. [http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf ''Tornados and Further Planning.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426025913/http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2010/03_2010/06_Geiss_Berndt/Geiss_Berndt.pdf |date=2012-04-26 }} ((en)) European Security and Defence, March 2010., p. 34.</ref>

=== Nemačka mornarica ===
[[Datoteka:Panavia Tornado 1.jpg|<center>„Tornado“ nemačke mornarice.</center>|desno|thumb|250px]]
Pored porudžbine [[Luftvafe]], nemačka mornarica je obezbedila 112 aviona Tornado IDS, za borbu protiv pomorskih plovila i za izviđanje na [[More|moru]], kao zamena za stare [[F-104 starfajter]]e. Dva opremljena puka sa „tornadom“ naoružana su protivbrodskim raketama [[AS.34 kormoran]], što je u početku dopunjavano kasetnim bombama [[BL755]], a kasnije i protivradarskim raketema [[AGM-88-HARM]]. Njihov izviđački kontejner je opremljen panoramskom, optičkom kamerom i linijskim infracrvenim skenerom.<ref name="WAPJ32 p132">Lake, Jon. "Tornado Variant Briefing: Part III: Tornado Operators". ((en)) ''World Air Power Journal'', Volume 32, Spring 1998., pp.&nbsp;118–137. London: Aerospace Publishing., p. 132. {{ISBN|1-86184-006-3}}. ISSN 0959-7050.</ref>

Kraj hladnog rata i potpisivanje [[Ugovor o konvencionalnim oružanim snagama u Evropi|Ugovora o konvencionalnim oružanim snagama u Evropi]], doveli su do zahteva Nemačkoj da smanji obim svojih oružanih snaga, uključujući i broj borbenih aviona. Da bi se zadovoljila ova potreba, jedan puk sa „tornadima“ je u mornarici rasformiran, [[1. januar]]a [[1994]]. godine. Avioni iz toga puka su zamenili [[F-4 fantom]]e, jednog izviđačkog puka u [[Luftvafe]].<ref name="Evans p94">{{Cite book|last=Evans|first=Andy|title=Panavia Tornado|location=Ramsbury, Marlborough, Wiltshire, UK|publisher=The Crowood Press, 1999|isbn=1-86126-201-9|ref={{harvid|Evans|1999}},| language = {{en}} p. 94.}}</ref><ref name="WAPJ32 p129,2">Lake, Jon. "Tornado Variant Briefing: Part III: Tornado Operators". {{en}} ''World Air Power Journal'', Volume 32, Spring 1998., pp.&nbsp;118–137. London: Aerospace Publishing., pp. 129, 132. {{ISBN|1-86184-006-3}}. ISSN 0959-7050.</ref> Drugi puk je ojačan i nastavio je izvršavati zadatke iz protivbrodske, izviđačke i protivradarske namene, sve do rasformiranja u [[2005]]. godini, a njegovi avioni su tada prebačeni u [[Luftvafe]].<ref name="„Tornado“ u mornarici">{{Cite web | url = http://www.fly-navy.de/airwings/mfg1_a.htm |title =Marineflieger-geschwader 1| quote = „Tornado“ u mornarici| author =  | date =| format = | publisher = fly-navy | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =25. 07. 2012.}}</ref><ref>Wertheim, Eric. ''Naval Institute Guide to Combat Fleets of the World: Their Ships, Aircraft, and Systems.'' {{en}} Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 2007., p. 242. {{ISBN|1-59114-955-X}}.</ref>

=== Italijansko vazduhoplovstvo ===
[[Datoteka:Two Italian Panavia Tornados of 36 Stormo in flight, 5 May 1987 (6426747).jpg|<center>Dva italijanska „tornada“ učestvuju u [[NATO]] vežbi, [[1987]]. Snimljeni su u trenutku pretakanja [[gorivo|goriva]] iz jednog u drugi.</center>|desno|thumb|250px]]
Prvi italijanski [[prototipx]], napravio je svoj prvi let [[5. decembar|5. decembra]] [[1975]]. godine, u [[Torino|Torinu]], u [[Italija|Italiji]]. Vojno italijansko vazduhoplovstvo je ukupno primilo 100 aviona Tornado IDS, kasnije su 16 primeraka konvertovani u ECR konfiguraciju, a prvi u tome standardu, dostavljen je vuzduhoplovstvu [[27. februar]]a [[1998]]. godine.<ref>"First Tornado IT-ECR for 50° Stormo." {{en}} ''Air Forces Monthly,'' June 1998.</ref> Za potpuno rešavanje problema vazduhoplovstva, za narednih 10 godina, uzeta su u zakup još 24 britanska [[lovački avion|lovačka aviona]] Tornado ADV, za PVO namenu. Na ovaj način je bio pokriven kritični vremenski prostor, između upotrebe, izbačenih, starih lovačkih aviona [[F-104 starfajter]]a i uvođenja novih [[Jurofajter tajfun|Jurofajtera tajfuna]].<ref>{{cite news |title= Final AMI Tornados F3s Returned |work=Air Forces Monthly| language = {{en}} |page=9 |publisher=Key Publishing |date = February 2005.|accessdate = 20. 10. 2006.}}</ref>

Italijanski avioni „tornado“, zajedno sa zakupljenim iz Britanije, učestvovovali su u [[Zalivski rat|Zalivskom ratu]] [[1991]]. godine. U tim operacijama učestvovalo je osam Tornado IDS, iz baze u Italiji i u [[Abu Dabi]]ju, kao deo doprinosa u koaliciji.<ref>Donald, David and Christopher Chant. [http://books.google.co.uk/books?id=7L-PvBlfFW0C&pg=PA94&dq=Panavia+Tornado+Gulf&hl=en&ei=0Uw4TdLfEouYhQe7lvjOCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=Tornado&f=false ''Air War in The Gulf 1991.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121113202948/http://books.google.co.uk/books?id=7L-PvBlfFW0C&pg=PA94&dq=Panavia+Tornado+Gulf&hl=en&ei=0Uw4TdLfEouYhQe7lvjOCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=Tornado&f=false |date=2012-11-13 }}{{en}} Oxford, UK: Osprey Publishing, 2001., p. 42. {{ISBN|1-84176-295-4}}.</ref> Tokom tih sukoba, jedan je avion izgubljen, od iračke protivavazduhoplovne odbrane. [[Pilot]]i su se bezbedno katapultirali i zarobljeni su od strane iračkih snaga bezbednosti.<ref name="Iračani su oborili „tornado“">{{Cite web | url = http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/61015085.html?dids=61015085:61015085&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Jan+20%2C+1991&author=&pub=Los+Angeles+Times+%28pre-1997+Fulltext%29&desc=Italy+Sends+Plane+to+Replace+Lost+Jet&pqatl=google | title = Italy Sends Plane to Replace Lost Jet | quote = Iračani su oborili „tornado“ | author =  | date = 20 January 1991. | format =  | publisher = Los Angeles Times | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 9. 07. 2012. | archive-date = 2012-11-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20121105092114/http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/61015085.html?dids=61015085:61015085&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Jan+20,+1991&author=&pub=Los+Angeles+Times+(pre-1997+Fulltext)&desc=Italy+Sends+Plane+to+Replace+Lost+Jet&pqatl=google | dead-url = yes }}</ref>

Ukupno 22 italijanska aviona „tornado“, raspoređeni su u [[NATO]] snagama, u operacija [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije]], [[1999]]. godine. Tornado IDS su korišćeni za bombardovanje, a Tornado ECR za patroliranje iznad borbenog regiona, ulažući napore da neutrališu [[SRJ|jugoslovenske]] [[radar]]e, u sistemu protivvazduhoplovne odbrane.<ref>Peters, John E. [http://books.google.co.uk/books?id=Z8ebyLhPeZ4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false ''European Contributions to Operation Allied Air Force: Implications for Transatlantic Cooperation''.]{{en}} Washington/Arlington Virginia: Rand Corporation, 2001., p. 19.. {{ISBN|0-8330-3038-8}}.</ref>

Kao odgovor na očekivano nasilje, tokom izbora [[2010]]. godine, u [[Avganistan]]u, [[Italija]], zajedno sa nekoliko drugih zemalja, povećala je svoj vojni angažman na tome prostoru, sa četiri Tornada IDS.<ref name="Italijanski Tornada IDS u [[Avganistan]]u">{{Cite web | url = http://en.rian.ru/world/20090220/120241184.html |title =Italy plans to send more troops to Afghanistan during elections| quote =Italijanski Tornada IDS u [[Avganistan]]u | author =  | date =20 February 2009.| format = | publisher = RIA Novosti | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =9. 07. 2012.}}</ref>

Italijanski avioni Tornada IDS i ECR su učestvovali u [[NATO intervencija u Libiji|NATO intervenciji u Libiji]], tokom [[2011]]. godine.<ref name="Tornada IDS i ECR u Libiji">{{Cite web | url = http://www.cbc.ca/news/world/story/2011/04/27/libya-apr27.html |title ="NATO Rejects Gadhafi's Call for Cease-Fire| quote = Tornada IDS i ECR u Libiji| author =  | date =30 April 2011.| format = | publisher = CBC News | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =9. 07. 2012.}}</ref> Koalicione snage su koristile različite tipove vazduhoplova, uključujući i avione Panavija tornado, britanskog i italijanskog ratnog vazduhoplovstva. Vazduhoplovi kolalicije su koristili italijanske aviobaze.<ref name="Na krilu i molitve">{{Cite web | url =  http://www.telegraph.co.uk/comment/columnists/concoughlin/8545476/Libya-On-a-wing-and-a-prayer.html|title =Libya: On a wing and a prayer.| quote =Na krilu i molitve | author = Coughlin, Con | date =29 May 2011.| format = | publisher = The Telegraph | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =9. 07. 2012.}}</ref> Italijanski vojni avioni su, tokom bombardovanja ciljeva u [[Libija|Libiji]], bacili i lansirali 710 vođenih [[bomba|bombi]] i [[raketa]]. Od ovog ukupnog učinka italijanske avijacije, odnosi se na njihove avione „tornado“ i [[AMX]], 550 [[bomba|bombi]] i [[raketa]], dok je italijanska mornarica sa „Harijerima“ bacila 160 vođenih bombi. Sa italijanskih aviona „tornado“, lansirano je 20 do 30 [[Krstareća raketa|krstarećih raketa]] [[Storm šadou]], a ostatak su bile „Pavivej“ i vođene bombe [[JDAM]].<ref name="Italijani u Libiji">{{Cite web | url = http://www.defensenews.com/article/20111214/DEFSECT01/112140301/Italy-Gives-Bombing-Stats-for-Libya-Campaign | title = Italy Gives Bombing Stats for Libya Campaign | quote = Italijani u Libiji | author = TOM KINGTON | date = Dec. 14, 2011 | format =  | publisher = Defense News | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 9. 07. 2012. | archive-date = 2012-07-28 | archive-url = https://archive.today/20120728162540/http://www.defensenews.com/article/20111214/DEFSECT01/112140301/Italy-Gives-Bombing-Stats-for-Libya-Campaign | dead-url = yes }}</ref>

U [[juli|julu]] [[2002]]. godine, [[Italija]] je potpisala ugovor sa agencijom za upravljanje programom „tornada“ NETMA i [[Panavija korporacija|Panavija korporacijom]], za unapređenje 18 aviona Tornada IDS, prvi je završen i vraćen u operativnu upotrebu, [[2003]]. godine.<ref>"First Italian MLU Tornado." ''Air Forces Monthly,'' {{en}} February 2004., p. 7. Retrieved: 19 October 2006.</ref> Nadogradnja predstavlja poboljšan [[Inercijalni navigacioni sistem|sistem navigacije]] (integrisan je [[Globalni pozicioni sistem|GPS]] i [[laser]]ski [[Inercijalni navigacioni sistem|INS]]). Avioni su osposobljeni da nose novo oružje, uključujući [[Krstareća raketa|krstareće rakete]] [[Storm šadou]] i vođene bombe.<ref name="AIjun07 p27">Niccoli, Riccardo. "New Capabilities for Italy's Tornados". {{en}} ''Air International'', Vol. 72, No. 6, pp.&nbsp;26–29., p. 27. ISSN 0306-5634.</ref>
 
Italija je odlučila da produži radni vek svojim „tornadima“. U [[2010]]. godini je pokrenut taj program, sa ugradnjom novih digitalnih prikazivača, [[Sloj veze|sloj veza]] (''link 16'') za poboljšanje [[Komunikacija|komunikacione]] sposobnosti, noćnog vizira i nekoliko drugih poboljšanja.<ref name="Produžen resurs italijanskom „tornadu“">{{Cite web | url = http://www.aviationweek.com/Article.aspx?id=/article-xml/AW_09_20_2010_p74-253057.xml | title = Italian Upgrades To Extend Tornado's Life | quote = Produžen resurs italijanskom „tornadu“ | author = Nativi, Andy | date = 20 September 2010. | format =  | publisher = Aviation Week | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 10. 07. 2012. }}{{Dead link|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U daljoj perspektivi je planirano da se avioni Tornado IDS/ECR zamene, u operativnoj upotrebi italijanskog ratnog vazduhoplovstva, sa [[F-35 lajtning II]], postepeno do [[2025]]. godine.<ref name="AIjun07 p29"/><ref>"First Upgraded Italian Tornado on show." {{en}} ''Air Forces Monthly,'' September 2004., p. 18. Retrieved: 19 October 2006.</ref>

=== Britansko vazduhoplovstvo ===
[[Datoteka:Tornado GR4s, 617 Squadron 2006.jpg|<center>Dva britanska Tornada GR4 u letu.</center>|desno|thumb|250px]]
Britanski „tornado“ je borbeno debitovao [[1991]]. godine, u [[Zalivski rat|Zalivskom ratu]], u okviru tadašnjih vojnih aktivnosti. U tome ratu je učestvovalo blizu 60 britanskih aviona Tornado GR1, koji su bili raspoređeni po vazduhoplovnim bazama u [[Bahrein]]u i u [[Saudijska Arabija|Saudijskoj Arabiji]].<ref name="Naoružanje britanskog „tornada“"/> Nekoliko Tornada ADV su takođe bili raspoređeni da obezbeđuju prevlast u tamošnjem vazdušnom prostoru. Irački [[pilot]]i su izbegavali direktnu borbu sa njima.<ref>Clark, Richard B. ''Air Power and Desert Storm.'' {{en}} Darby, Pennsylvania: DIANE Publishing, 1993., p. 10. {{ISBN|1-56806-446-2}}.</ref>

U ranim fazama vojnih akcija koalicije, avionima Tornado GR1 su bili glavna meta vojni [[aerodrom]]i, širom [[Irak]]a. Pri dejstvima je korišćena kombinacija klasičnih bombi od 450&nbsp;kg i specijalizovanog oružja, dispanzera sitne municije [[JP233]]. Pri bombardovanju je korišćen postupak sa dužom balističkom putanjom. Šest britanskih „tornada“ je izgubljeno u tim sukobima, kao i jedan italijanski. Četiri su izgubljena pri bacanju slobodno padajućih bombi, jedan je izgubnjen nakon upotrebe oružkja [[JP233]], a jedan pri pokušaju dejstvovanja sa [[laser]]ski navođenom bombom.<ref name="Gubitak britanskih „tornada“">{{Cite web | url = http://www.raf.mod.uk/gulf/loss.html |title =Statement on the Loss of RAF Tornado Aircraft in Combat During the Conduct of Air Operations against Iraq| quote =Gubitak britanskih „tornada“ | author =  | date =27 October 2006.| format = | publisher = Royal Air Force. | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =10. 07. 2012.}}</ref> Prvi „tornado“ je oboren od strane iračkih snaga protivvazduhoplovne odbrane, sa [[raketa|raketom]] [[9K38 igla]], pri pokušaju bombardovanja, [[17. januar]]a [[1991]]. godine. Drugi britanski „tornado“ je oboren tokom intenzivnog napada na iračku vazduhoplovnu bazu, [[19. januar]]a iste godine.<ref>Lowry, Richard S. ''The Gulf War Chronicles: A Military History of the First War with Iraq.'' {{en}} Bloomington, Indianna: iUniverse, 2008., p. 8. {{ISBN|1-60528-006-2}}.</ref> Efekte dejstva „tornada“, na ciljeve u Iraku, teško je utvrditi.<ref>Cox, Sebastian and Peter Gray. ''Air Power History: Turning Points from Kitty Hawk to Kosovo.'' {{en}} London: Routledge, 2002., p. 297. {{ISBN|0-7146-8257-8}}.</ref><ref>Clark, Richard B. ''Air Power and Desert Storm.'' {{en}} Darby, Pennsylvania: DIANE Publishing, 1993., p. 30. {{ISBN|1-56806-446-2}}.</ref>
[[Datoteka:AirForce over Iraq.jpg|<center>Let grupe savezničkih aviona,<br /> iznad Iraka, [[2003]].</center>|desno|thumb|250px]]
U hitnom raspoređivanju snaga, [[Velika Britanija]] je poslala odred aviona [[Bukanir]], opremljenih elektro-optičkim [[laser]]skim označivačem cilja ''AN/ASQ-153\AN/AVQ-23 pave spaik'', omogućavajući Tornadu GR1 da koristi svoje precizno oružje sa navođenjem. U podršci, iznenadne vojne akcije, učestvovalo je više aviona Tonado IDS, opremljenih laserskim sistemom za označavanje cilja TIALD. Konstruktor Klaus-Kristijan Sejman {{jez-eng|Claus-Christian Szejnmann}} je izjavio da je TIALD omogućio Tornadu IDS „da postigne najpreciznije bombardovanje u istoriji britanskog vazduhoplovstva“.<ref name=autogenerated1>{{Cite book|last=Evans|first=Andy|title=Panavia Tornado|location=Ramsbury, Marlborough, Wiltshire, UK|publisher=The Crowood Press, 1999|isbn=1-86126-201-9|ref={{harvid|Evans|1999}},| language = {{en}} pp. 66–68.}}</ref><ref>Szejnmann, Claus-Christian W. ''Rethinking History, Dictatorship and War: New Approaches and Interpretations.'' {{en}} New York: Continuum International Publishing, 2009., p. 217. {{ISBN|0-8264-4323-0}}.</ref> Iako se laserski označivač cilja TIALD pokazao efikasnim u Zalivskom ratu, u [[2000]]. godini su kupljena samo 23 njegova kontejnera. Njegovi nedostaci su ispoljeni tokom borbenih operacija [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije]], [[1999]]. godine.<ref>Szejnmann, Claus-Christian W. ''Rethinking History, Dictatorship and War: New Approaches and Interpretations.'' {{en}} New York: Continuum International Publishing, 2009., p. 223. {{ISBN|0-8264-4323-0}}.</ref>

Nakon početne faze rata u Iraku, avioni Tornado IDS su prešli na srednje visine leta, u toku bombardovanja i raketiranja. To su tipične visine za dejstvo po skladištima municije i objektima za preradu nafte.<ref>Lowry, Richard S. ''The Gulf War Chronicles: A Military History of the First War with Iraq.'' {{en}} Bloomington, Indianna: iUniverse, 2008., p. 37. {{ISBN|1-60528-006-2}}.</ref> Samo su izviđači Tornado GR1 nastavili da lete na malim visinama, velikom brzinom. Tokom rata, samo su Tornado GR1A ostali neoštećeni, uprkos povećanoj opasnosti u misiji izviđanja pre bombardovanja teritorije.<ref>Olsen, John Andreas. ''Global Air Power.'' {{en}} Sterling, Virginia: Potomac Books, p. 54. 2011. {{ISBN|1-59797-680-6}}.</ref> Nakon završetka rata, Britanija je zadržala višegodišnje vojno prisustvo u [[Persijski zaliv|Zalivu]], sa oko 12 avioni Tornado IDS, koji su bili bazirani u [[Kuvajt]]u, za operacije u južnom Iraku, a 12 u misijama u severnom, za operacije obezbeđenja zone.<ref>Koch, Christian and David E. Long. ''Gulf Security in the Twenty-First Century.'' {{en}} London: I.B. Tauris, 2003., p. 82. {{ISBN|1-85043-386-0}}.</ref>

Sredinom „životnog veka“ „tornada“, njegov projekat je nadograđen. U [[mart]]u [[1993]]. godine, pokrenuta je konverzija Tornada GR1 u standard Tornado GR1A i Tornado GR4 u Tornado GR4A. Tornado GR4 je ušao u operativnu upotrebu u južnom Iraku, na zadacima patroliranja u iračkom vazdušnom prostoru, iz baza u [[Kuvajt]]u. Avioni oba standarda, GR1 i GR4, bili su bazirani u [[Kuvajt]]u. U okviru koalicionih snaga, učestvovali su u dejstvima po vojnoj infrastrukturi Iraka, tokom operacije [[Bombardovanje Iraka (decembra 1998.)]].<ref name="„Tornado“ ponovo dejstvuje u Iraku">{{Cite web | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/238118.stm |title =Unrest as Tornados hit Iraq again| quote = Tornado“ ponovo dejstvuje u Iraku| author =  | date =18 December 1998.| format = | publisher = BBC News | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =10. 07. 2012.}}</ref> U decembru [[1998]]. godine, iračka baterija protivvazduhoplovne odbrane ispalila je šest do osam [[raketa]], na avione „tornado“, u toku njihovog patroliranja. Kasnije su avioni „tornado“ napali tu bateriju, u znak odmazde. Tom prilikom, nisu imali nikakvih gubitaka.<ref name="Irak ispaljuje rakete na britanske avione „tornado“">{{Cite web | url = http://www.independent.co.uk/news/iraq-fires-missiles-at-raf-tornado-1194972.html?CMP=ILC-refresh |title =Iraq fires missiles at RAF Tornado| quote = Irak ispaljuje rakete na britanske avione „tornado“| author = Marshall, Andrew | date =31 December 1998.| format = | publisher = The Independent | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =10. 07. 2012.}}</ref> U izveštajima je prikazano da su tokom operacije bombardovanje Iraka (decembra 1998.), britanski avioni „tornado“ uspešno uništili 75 odsto predviđenih ciljeva, od ukupnih 28, u toku 36 izvršenih misija.<ref name="Uspešno dejstvo „tornada“">{{Cite web | url = http://www.independent.co.uk/news/iraq-crisis-mod-declares-tornado-bomb-raids-a-success-1194019.html?CMP=ILC-refresh |title =Iraq crisis: MoD declares Tornado bomb raids a success| quote = Uspešno dejstvo „tornada“| author = Davidson, John. | date =23 December 1998.| format = | publisher = Independent | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref>
[[Datoteka:RAF GR4 Tornado flares apr 2004 140 hires.jpg|<center>Tornado GR4 se pasivno štiti od neprijateljskih raketa, sa infra crvenim (IR) ({{jez-eng|Infrared}}) navođenjem,<br /> sa mamcima (bakljama).</center>|desno|thumb|250px]]
Tornado GR1 su učestvovali u [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanju Savezne Republike Jugoslavije]], [[1999]]. godine. U početku su poletali iz britanske vazduhoplovne baze u Nemačkoj. Kasnije su se prebazirali na [[Korzika|Korziku]].<ref>Olsen, John Andreas. ''Global Air Power.'' {{en}} Sterling, Virginia: Potomac Books, 2011., p. 57. {{ISBN|1-59797-680-6}}.</ref> Iskustva iz NATO bombardovanja SRJ, dovela su do nabavke raketa vazduh-zemlja [[AGM-65 Maverik]] i upotrebe proširirenog asortimana „pametnih“ bombi ''Pavivej''. Posle bombardovanja [[SRJ]], standard Tornado GR1 je ukinut, izvršena je njegova konverzija u verziju aviona na Tornado GR4.<ref name=Corde_298 /> Zbog te modifikacije, svi su se avioni Tornado GR1 vratili u Britaniju i prepravljeni su u standard GR4, do [[10. juni|10. juna]] [[2003]]. godine.<ref name="Konverzija Tornada GR1">{{Cite web | url = http://www1.investis.com/ |title =BAE Systems Investor Brief – June 2003| quote =Konverzija Tornada GR1 | author =  | date =2 October 2006.| format = | publisher = BAE Systems plc, 30 June 2003.  | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref>

Tornado GR4 je veoma mnogo korišćen u britanskim operacijama, u toku invazije na [[Irak]], u [[2003]]. godini. Tada su ti avioni učestvovali u uvodnoj fazi rata. Zajedno sa američkim avionima, brzo su napadali ključne iračke instalacije.<ref name="Bombardovanje Iraka">{{Cite web | url = http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/1425246/Missile-alerts-at-Tornado-base-after-bombing-raids.html |title =Missile alerts at Tornado base after bombing raids| quote = Bombardovanje Iraka| author = Payne, Stewart | date =21 March 2003.| format = | publisher = The Telegraph | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref> U okviru kampanje minimiziranja žrtava, počele su se prvi put koristiti nove, precizne [[krstareća raketa|krstareće rakete]] [[Štorm šadou]]. U prethodnoj operaciji bombardovanja SRJ, britanci su koristili precizno vođeno oružje u nivou od 25%, od ukupnog, dok se posle četiri godine u Iraku taj odnos povećao na 85 odsto.<ref name=Corde_298/>

Jedan avion Tornado GR4 je greškom oboren iznad Iraka od prijateljske američke raketne baterije sa sistemom [[MIM-104 patriot]], [[23. mart]]a [[2003]]. godine. Tom prilikom su poginula oba člana posade.<ref name="Amerikanci greškom oborili „tornado“">{{Cite web | url = http://www.timesplus.co.uk/tto/news/?login=false&url=http%3A%2F%2Fwww.thetimes.co.uk%2Ftto%2Fnews%2Fworld%2Fmiddleeast%2Firaq%2F |title =Tornado Crew Shot Down After Friend-or-Foe System Failed| quote = Amerikanci greškom oborili „tornado“| author = Evans, Michael | date =15 May 2004.| format = | publisher = The Times | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref><ref name="Posada je poginula">{{Cite web | url = http://www.timesplus.co.uk/tto/news/?login=false&url=http%3A%2F%2Fwww.thetimes.co.uk%2Ftto%2Fnews%2Fworld%2Fmiddleeast%2Firaq%2F |title ="Tornado Crew Shot Down After Friend-or-Foe System Failed| quote =Posada je poginula | author = Evans, Michael. | date =15 May 2004.| format = | publisher = The Times, | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref> U [[juli|julu]] [[2003]]. godine, američki ''Anketni odbor'' je opravdao te operatore baterije protivvazduhoplovne odbrane, smatrajući da je greška do „tornadovog“ sistema za identifikaciju i da je taj razlog doveo do ovog incidenta.<ref name="Zaključak američkog ''Anketnog odbora''">{{Cite web | url = http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/1436240/US-clears-crew-who-shot-down-Tornado.html |title =US 'clears' crew who shot down Tornado| quote =Zaključak američkog ''Anketnog odbora'' | author = Smith, Michael | date =16 July 2003.| format = | publisher = The Telegraph | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref> Problemi sa „patriotom“, su ipak sugerisali da je u pitanju drugi razlog. Desili su se i drugi incidenti, povezani sa lošom identifikacijom prijateljskih aviona, uključujući i fatalni ishod sa avionom američke mornarice [[F/A-18 Hornet]]om, nekoliko nedelja nakon gubitka „tornada“.<ref name="Američkog lovca oborio „patriot“">{{Cite web | url = http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/1426631/US-fighter-shot-down-by-Patriot-missile.html |title =US fighter shot down by Patriot missile.| quote =Američkog lovca oborio „patriot“ | author = Tweedie, Neil | date =3 April 2003.| format = | publisher = The Telegraph | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref><ref name="Greška „patriota“">{{Cite web | url = http://www.cbsnews.com/stories/2004/02/19/60minutes/main601241.shtml |title =The Patriot Flawed| quote = Greška „patriota“| author = Leung, Rebecca | date =5 December 2007.| format = | publisher = CBS News | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref>

Britanija je povukla poslednje svoje avione „tornado“ iz Iraka, u [[juni|junu]] [[2009]]. godine.<ref name="Britanija povukla poslednje svoje „tornade“ iz Iraka">{{Cite web | url = http://www.defpro.com/news/details/7881/ | title = RAF Ends 18 Years of Combat Operations in Iraqi Skies | quote = Britanija povukla poslednje svoje „tornade“ iz Iraka | author =  | date = 5 June 2009. | format =  | publisher = defpro.com | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 11. 07. 2012. | archivedate = 2012-06-15 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120615075837/http://www.defpro.com/news/details/7881/ | deadurl = yes }}</ref>

Početkom [[2009]]. godine, nekoliko Tornada GR4 raspoređeno je na [[Kandahar]]ski aerodrom, u [[Avganistan]]u, da zamene avione [[Harier GR7/9]], koji su bili tu stacionirani od novembra [[2004]]. godine.<ref name="Britanski avioni „tornado“ u Avganistanu">{{Cite web | url = http://www.flightglobal.com/news/articles/raf-tornados-to-replace-harriers-in-afghanistan-224733/ |title =RAF Tornados to replace Harriers in Afghanistan| quote = Britanski avioni „tornado“ u Avganistanu| author = Hoyle, Craig. | date =23 September 2010.| format = | publisher = flightglobal.com 17 June 2008 | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref> U [[2009]]. godini, uvedene su u potrebu vođene bombe Pavivej IV, na britanski „tornado“, pošto su već prethodno korišćene u Avganistanu na avionima Harier II.<ref name="Utirući put u Avganistanu">{{Cite web | url = http://www.aerospacetestinginternational.com/news.php?NewsID=14434 | title = Paving the way in Afghanistan | quote = Utirući put u Avganistanu | author =  | date = 22 July 2009 | format =  | publisher = aerospacetestinginternational.com | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 11. 07. 2012. | archive-date = 2014-11-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141112220832/http://www.aerospacetestinginternational.com/news.php?NewsID=14434 }}</ref> U leto [[2010]]. godine, poslata su još dva britanska „tornada“ u [[Kandahar]], za vreme trajanja avganistanskih izbora.<ref name="Britanija je poslala još dva „tornada“ u Avganistan">{{Cite web | url = http://www.guardian.co.uk/world/2010/aug/11/britain-tornados-afghanistan-raf-kandahar |title =Britain to send two more Tornadoes to Afghanistan.| quote = Britanija je poslala još dva „tornada“ u Avganistan| author = McVeigh, Karen | date =11 August 2010.| format = | publisher = The Guardian | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =11. 07. 2012.}}</ref>

Pre objavljivanja i usvajanja strategije odbrane, u parlamentu Velike Britanije, [[2010]]. godine, razmatrane su faze povlačenja cele flote „tornada“ iz naoružanja, u okviru planirane uštede od 7,5 milijardi funti.<ref name="Ministarstvo odbrane dopunski plaća 2.7 £">{{Cite web | url = http://www.guardian.co.uk/uk/2010/oct/15/typhoons-cost-raf-dear |title =MoD pays extra £2.7bn for unwanted Typhoons| quote = Ministarstvo odbrane dopunski plaća 2.7 £| author = Norton-Taylor, Richard and Nicholas Watt. | date =2 November 2010.| format = | publisher = The Guardian, 15 October 2010 | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =12. 07. 2012.}}</ref> U novoj strategiji odbrane je najavljeno zadržavanje „tornada“ i povlačenje Hariera II, sa procesom postepenog smanjivanja i broja „tornada“, sve do potpunog uvođenja [[Jurofajter tajfun]]a, a kasnije i [[F-35 lajtning II|F-35 lajtninga II]].<ref name="Strateški pregled odbrane">{{Cite web | url = http://www.direct.gov.uk/prod_consum_dg/groups/dg_digitalassets/@dg/@en/documents/digitalasset/dg_191634.pdf | title = Securing Britain in an Age of Uncertainty: The Strategic Defence and Security Review | quote = Strateški pregled odbrane | author =  | date = 30 October 2010. | format = pdf | publisher = HM Government, 19 October 2010. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 12. 07. 2012. | archive-date = 2010-12-22 | archive-url = https://web.archive.org/web/20101222022127/http://www.direct.gov.uk/prod_consum_dg/groups/dg_digitalassets/%40dg/%40en/documents/digitalasset/dg_191634.pdf | dead-url = yes }}</ref><ref name="Ukidaju dve eskadrile GR4">{{Cite web | url = http://www.flightglobal.com/news/articles/uk-confirms-two-tornado-gr4-squadrons-will-go-by-june-353783/ |title =UK confirms two Tornado GR4 squadrons will go by June| quote =Ukidaju dve eskadrile GR4 | author = Hoyle, Craig | date =1 March 2011.| format = | publisher = Flight International | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =12. 07. 2012.}}</ref>.

Britanski premijer [[Dejvid Kameron]] je najavio raspoređivanje aviona tipa „tornado“ i „tajfun“, za osiguranje zone zabrane letova u vazdušnom prostoru [[Libija|Libije]], [[18. mart]]a [[2011]]. godine.<ref name="Zabrana letova u zoni iznad [[Libija|Libije]]">{{Cite web | url = http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-12784729 |title =Libya: UK planes to be deployed.| quote =Zabrana letova u zoni iznad [[Libija|Libije]]| author =  | date =18 April 2011.| format = | publisher = BBC News | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =12. 07. 2012.}}</ref> U [[mart]]u [[2011]]. godine, britanski avioni „tornado“, patrolirajući i destvujući po ciljevima u Libiji napravili su nalet, u dužini od 4.800&nbsp;km. Što je sekretar za odbranu [[Liam Foks]], ocenio kao „najduži prelet u borbenoj upotrebi bombardovanja, sproveden od strane britanskog vazduhoplovstva, posle [[Foklandski rat|Foklandskog rata]]“.<ref name="Britanski borbeni efekti">{{Cite web | url = http://www.bbc.co.uk/news/world-12797500 |title =Libya: British missiles fired at military sites| quote = Britanski borbeni efekti| author =  | date =20 March 2011.| format = | publisher = BBC News | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =12. 07. 2012.}}</ref><ref name="Tornado su preleteli 3.000 milja izna Libije">{{Cite web | url = http://www.dailymail.co.uk/news/article-1368259/Libya-Tornado-Top-Guns-3-000-mile-mission-hammer-Gaddafis-military-machine.html |title =Tornado Top Guns' 3,000-mile mission to hammer tyrant's military machine| quote = Tornado su preleteli 3.000 milja izna Libije| author =Drury, Ian  | date =21 March 2011.| format = | publisher = The Daily Mail | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =12. 07. 2012.}}</ref> U operacijama u Libiji je korišćen veliki asortiman oružja, uključujući i [[laser]]ski navođene bombe i protivtenkovske rakete [[Brimston]].<ref name="Američku i francusku vojsku interesuju rakete [[Brimston]]">{{Cite web | url = http://www.flightglobal.com/news/articles/us-french-militaries-interested-in-brimstone-missile-says-raf-355792/ |title =US, French militaries interested in Brimstone missile, says RAF official| quote = Američku i francusku vojsku interesuju rakete [[Brimston]]| author = Hoyle, Craig | date =20 April 2011.| format = | publisher = Flight International | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =12. 07. 2012.}}</ref> Mešoviti par aviona, „tajfun“ i „tornado“, [[12. april]]a [[2011]]. godine, bacili su precizno navođene bombe na vozila [[Gadafi]]jevih snaga, koja su bila grupisana u određenom prostoru. Načelnik štaba vazduhoplovstva je saopštio, u toku konferencije Kraljevskog vazduhoplovnog društva [[2011]]. godine u [[London]]u, da je svaki avion „vrlo uspešno i precizno“ bacio po jednu [[laser]]ski vođenu bombu GBU-16 Pavivej II od 454&nbsp;kg, istakavši da „ovaj događaj predstavlja dokaz sposobnosti za izvršavanje višenamenskih zadataka „tajfuna“ i „tornada““.<ref name="Dopunjavanje aviona „tajfun“ i „tornado“">{{Cite web | url =http://www.flightglobal.com/news/articles/libya-raf-typhoon-hits-fresh-target-with-help-from-355641/| title = LIBYA: RAF Typhoon hits fresh target, with help from Tornado | quote =Dopunjavanje aviona „tajfun“ i „tornado“| author = Craig Hoyle| date = 15 Apr 2011 | format =  | publisher = FlightGlobal | location = | pages = | language = {{En}} | accessdate = 12. 7. 2012.}}</ref>

=== Vazduhoplovstvo Saudijske Arabije ===
[[Datoteka:Tornado F3 RSAF Feb1991.jpeg|<center>Saudijski Tornado ADV, priprema se da poleti na borbeni zadatak, tokom [[Zalivski rat|Zalivskog rata]], [[2. februar]]a [[1991]].</center>|desno|thumb|250px]] [[Datoteka:Saudi Tornado F3 take-off.jpeg|<center>Saudijski Tornado ADV (F3), pri poletanju, [[1990]].-[[1991]].</center>|desno|thumb|250px]]
[[Velika Britanija]] i [[Saudijska Arabija]], potpisale su protokol ({{jez-eng|Al Yamamah}}, {{jez-ar| اليمامة}}). U kojem je uključen i ugovor za isporuku 48 aviona, varijante Tornado IDS i 24 Tornado ADV, [[25. septembar|25. septembra]] [[1985]]. godine.<ref>Taylor, Michael J.H. ''Flight International World Aircraft & Systems Directory.'' ((en)) London: Reed Business Information, 3rd Edition, 2001., pp. 189–190. {{ISBN|0-617-01289-X}}.</ref> Prvi let saudijskog aviona Tornado IDS je izvršen [[26. mart]]a [[1986]]. godine, a [[9. februar]]a [[1989]]. je poleteo i Tornado ADV. Saudijski avioni „tornado“ su učestvovali u operacijama tokom [[Zalivski rat|Zalivskog rata]].

U [[juni|junu]] [[1993]]. godine, saglasno postojećem protokolu, potpisan je ugovor, čiji je glavni predmet bila porudžbina još dodatnih 48 aviona Tornado IDS.<ref>Fairhill, David. "Britain signs 6&nbsp;billion pounds Saudi arms contract." ((en)) ''The Guardian,'' 9 July 1988.</ref><ref>Koch, Christian and David E. Long. ''Gulf Security in the Twenty-First Century.'' ((en)) London: I.B. Tauris, 2003., pp. 81–82. {{ISBN|1-85043-386-0}}.</ref>

Posle iskustva sa upotrebom obe varijante „tornada“ i aviona [[F-15E Strajk igl]], saudijci se obučavaju na srednjim visinama leta, sa Strajk iglom, a sa „tornadom“, na malim.<ref name =cord_210>Cordesman, Anthony H. ''The Iraq War: Strategy, Tactics, and Military Lessons'' ((en)) (CSIS Significant Issues Series). Westport, Connecticut: Praeger, 2003., p. 210. {{ISBN|0-89206-432-3}}.</ref> Saudijskih 10 „tornada“, izviđača, opremljeni su sa izviđačkom opremom. U procesu je zamena 22 Tornada ADV, sa savremenim [[Jurofajter tajfun]]om. „Penzionisane“ saudijske avione Tornado ADV, povratno su otkupili britanci, [[2007]]. godine.<ref>Cordesman, Anthony H. ''Gulf Military Forces in an Era of Asymmetric Wars, Volume 1.'' ((en)) Westport, Connecticut: Greenwood Publishing, 2007., p. 210. {{ISBN|0-275-99250-0}}.</ref> Iako su prethodno isti bili naoružani protivbrodskom raketom [[Si igl]] i protivradarskom [[ALARM,]] povučeni su iz saudijske operativne upotrebe, do [[2007]]. godine.<ref name =cord_210/>

U septembru [[2006]]. godine, Saudijska vlada je potpisala ugovor vredan 4,7 milijardi američkih dolara, sa britanskom firmom ''BAE sistems'', za nadogradnju 80 svojih aviona, za vremenski period operativne upotrebe do 2020. Tornado №6612 se prvi vratio u ''BAE sistems'' u Vortonu, u [[decembar|decembru]] [[2006]]. godine, za nadogradnju po „Tornadovom razvojnom programu “. Po toj nadogradnji, avioni Tonado IDS su opremljeni nizom novog i precizno vođenog oružja i poboljšanom opremom za njegovo vođenje. Tako opremljen Tornado IDS, u mnogim domenima, može biti uporediv sa britanskim Tornadom GR4.<ref name="Saudijski „tornado“"/> U [[decembar|decembru]] [[2007]]. godine, prvi potpuno modernizovan avion, vraćen je u saudijsku operativnu upotrebu.<ref>"First Upgraded Tornado Re-delivered to Royal Saudi Air Force." ((en)) ''Air Forces Monthly,'' February 2008., p. 19.</ref>

Počev od [[2010]]. godine, Saudijska Arabija je potpisala još nekoliko ugovora za novo oružje i sisteme, za opremanje svojih aviona „tornado“ i „tajfuna“, kao što su raketa vazduh-vazduh kratkog dometa [[IRIS-T]], protivtenkovska raketa [[Brimston]] i [[krstareća raketa]] [[Štorm šadou]].<ref name="Saudijska Arabija kupuje MBDA rakete">{{Cite web | url = http://www.defensenews.com/article/20100219/DEFSECT01/2190305/Saudi-Arabia-Buys-MBDA-Missiles-Sources | title = Saudi Arabia Buys MBDA Missiles | quote = Saudijska Arabija kupuje MBDA rakete | author = Chuter, Andrew. | date = 19 February 2010. | format =  | publisher = DefenseNews | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 12. 07. 2012. | archivedate = 2012-07-27 | archiveurl = https://archive.today/20120727234752/http://www.defensenews.com/article/20100219/DEFSECT01/2190305/Saudi-Arabia-Buys-MBDA-Missiles-Sources | deadurl = yes }}</ref>

Počev od prve nedelje [[novembar|novembra]] [[2009]]. godine, saudijsko vazduhoplovstvo zajedno sa avionima „tornado“ i [[F-15 igl]], vršilo je napade iz vazduha na položaje [[Šiitski ustanik u Jemenu|Šiitskih ustanika u Jemenu]], u severnom regionu, u gradu [[Saada]]. To je prvi put, posle operacije u [[Zalivski rat|Zalivskom ratu]], u [[1991]]. godini, da je saudijsko vazduhoplovstvo aktivno učestvovalo u vojnoj operaciji na neprijateljskoj teritoriji.<ref name="Bombardovanje pobunjenika u [[Jemen]]u">{{Cite web | url = http://www.msnbc.msn.com/id/33670149/ns/world_news-mideastn_africa/ | title = Saudis bomb Yemen rebels across border. | quote = Bombardovanje pobunjenika u [[Jemen]]u | author =  | date = 5 November 2009. | format =  | publisher = Associated Press | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 3. 06. 2012. | archivedate = 2012-11-02 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20121102205930/http://www.msnbc.msn.com/id/33670149/ns/world_news-mideastn_africa/ | deadurl = yes }}</ref>

=== Udesi ===
Učešće vazduhoplovstava zemalja korisnika, u svima [[Udes vazduhoplova|udesima]] „tornada“, je sledeće: 40 britanskih,<ref name="Britanski udesi">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/Production/RAF%20Crash%20Data.pdf | title = RAF Crash Data | quote = Britanski udesi | author = Chris Corkish. | date = 17. 5. 2011. | format = pdf | publisher = tornado-data.com. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 23. 07. 2012. | archive-date = 2016-03-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160303175839/http://www.tornado-data.com/Production/RAF%20Crash%20Data.pdf }}</ref> 31 nemačkih,<ref name="Nemački udesi">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/Production/German%20Crash%20Data.pdf | title = German Crash Data | quote = Nemački udesi | author = Chris Corkish | date = 17. 5. 2011. | format = pdf | publisher = tornado-data.com. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 23. 07. 2012. | archive-date = 2008-09-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080905104807/http://www.tornado-data.com/Production/German%20Crash%20Data.pdf }}</ref> 6 saudijskih,<ref name="Saudijski udesi">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/Production/RSAF%20Crash%20Data.pdf | title = RSAF Crash Data | quote = Saudijski udesi | author = Chris Corkish. | date =  | format = pdf | publisher = tornado-data.com. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 23. 07. 2012. | archive-date = 2008-09-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080905103638/http://www.tornado-data.com/Production/RSAF%20Crash%20Data.pdf }}</ref> i 4 italijanska.<ref name="Italijanski udesi">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/Production/Italian%20Crash%20Data.pdf | title = Italian Crash Data | quote = Italijanski udesi | author = Chris Corkish | date = 17. 5. 2011. | format = pdf | publisher = tornado-data.com. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 23. 07. 2012. | archive-date = 2008-11-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20081120212554/http://www.tornado-data.com/Production/Italian%20Crash%20Data.pdf }}</ref> Neki od najznačajnijih tih udesa su:

* [[Prototipx]] P.08 (sa britanskom oznakom XX950), srušio se u [[Irsko more|Irskom moru]], [[12. juni|12. juna]] [[1979]]. godine, tokom simulacije upotrebe oružja. Poginula su oba člana posade, Ras Pengeli ([[pilot]]) i Džon Grej (navigator).<ref name="P.08">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/History/Prototypes/p8.htm |title =P.08| quote = P.08| author = Chris Corkish | date = 16. 4. 2011. | format = | publisher = tornado-data.com | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =23. 07. 2012.}}</ref>
* Prototip P.04 (dodeljen Nemačkoj, registrovan pod oznakom D9592 / 98+05) , srušio se u blizini [[Hanover]]a. Oba člana posade su poginuli, pilot i navigator.<ref name="P.04">{{Cite web | url = http://www.tornado-data.com/History/Prototypes/p4.htm |title =P.04| quote = P.04| author = Chris Corkish | date =April 2011.| format = | publisher = tornado-data.com | location = | pages = | language = {{en}} | accessdate =23. 07. 2012.}}</ref><ref name="Nemačka upotreba">{{Cite web | url = http://www.ejection-history.org.uk/Aircraft_by_Type/Tornado_Germany.htm | title = Panavia Tornado in German Service - Losses & Ejections | quote = Nemačka upotreba | author =  | date = 20. 4. 2011. | format =  | publisher = www.ejection-history.org.uk. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 23. 07. 2012. | archivedate = 2012-06-30 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120630000159/http://www.ejection-history.org.uk/Aircraft_by_Type/Tornado_Germany.htm | deadurl = yes }}</ref>
* Dva britanska Tornada GR.1 (sa oznakama ZA329 i ZA593), sudarila su se u vazduhu, blizu [[Milbrun]]a, [[Kambrija]], [[9. avgust]]a [[1988]]. godine. Sva četiri člana posade su izgubili život.<ref name="Britanski udesi"/>
* Dva nemačka Tonada IDS (sa oznakama 43+84 y 46+17, jedan iz mornarice i jedan iz [[Luftvafe]]), srušili su se kod Skageraka, [[Danska]], posle međusobnog sudara, [[31. oktobar|31. oktobra]] [[1991]]. godine. Udes se desio pri „prijateljskom“ presipanju goriva u vazduhu.<ref name="Nemački udesi"/> Posade su se na vreme katapultirale, ali je jedan od njih (komandant pukovnik Gresman) umro od [[Hipotermija|hipotermije]].<ref name="Nemačka upotreba"/>
* Dva nemačka Tornada IDS (sa oznakama 43+26 i 44+36), sudarila su se u letu, iznad [[Severno more|Severnog mora]], oko 30&nbsp;km severno od ostrva [[Nordernaj]], [[Nemačka]], [[27. januar]]a [[1999]]. godine. U nesreći je poginuo po jedan član posade, iz svakog od aviona.<ref name="Nemački udesi"/>
* Nemački Tornado IDS (sa oznakom 44 +22) srušio se u Gose Bai, [[Kanada]], [[30. avgust]]a [[2000]]. godine, zbog kvara na [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motorima]], oba člana posade su poginula.<ref name="Nemački udesi"/>
* Između dva nemačka Tornada IDS (sa oznakama 45+18 y 44+24), dogodila se nesreća, dok su međusobno pretakali gorivo u severnoj Nemačkoj, [[21. april]]a [[2004]]. godine. Posada prvog aviona se spasila, a drugog je poginula.<ref name="Nemački udesi"/>

== Izloženi primerci aviona ==
[[Datoteka:Tornado Schleswig Jagel.jpg|<center>Izložen „tornado“ u Nemačkoj.</center>|desno|thumb|250px]]
[[Datoteka:Panavia Tornado USAF.jpg|<center>Britanski Tornado GR4 u Nacionalnom muzeju američkog vazduhoplovstva.</center>|desno|thumb|250px]]

Iako je avion „tornado“ još uvek operativan, neki stariji primerci su javno izloženi, kao muzejski eksponati:
* ''44+13'' Tornado IDS, izložen u Nacionalnom vojnoistorijskom muzeju, [[Sofija]], [[Bugarska]].
* ''D-9591'' Tornado prototip P.01, izložen u [[Nemačka|Nemačkoj]].
* ''XX946'' Tornado prototip P.02, izložen u vazduhoplovnom muzeju, [[Engleska]].<ref name="Tornado u muzeju">{{Cite web | url = http://www.rafmuseum.org.uk/cosford/collections/aircraft/aircraft_histories/1994-1458-A%20Tornado%20PO2%20XX946.pdf | title = Individual History: Panavia Tornado PO.2 XX946/8883M (Museum Accession Number 1994/1458/A) | quote = Tornado u muzeju | author = Simpson, Andrew | date = 5 December 2011. | format = pdf | publisher = Royal Air Force Museum, 2007. | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 13. 07. 2012. | archivedate = 2012-04-03 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120403133852/http://www.rafmuseum.org.uk/cosford/collections/aircraft/aircraft_histories/1994-1458-A%20Tornado%20PO2%20XX946.pdf | deadurl = yes }}</ref>
* ''XX947'' Tornado prototip P.03, izložen je na [[aerodrom]]u [[Šorhem (aerodrom)]], Engleska.
* ''XX948'' Tornado prototip P.06, izložen u Nemačkoj.
* ''XZ631'' Tornado GR4, izložen je u Jokširskom vazduhoplovnom muzeju, [[Engleska]].<ref name="Jokširski muzej">{{Cite web | url = http://www.yorkshireairmuseum.org/exhibits/aircraft-exhibits/post-world-war-ii-aircraft | title = Post World War II Aircraft. | quote = Jokširski muzej | author =  | date = 5 December 2011. | format =  | publisher = Yorkshire Air Museum | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 13. 07. 2012. }}{{Dead link|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* ''ZA319'' Tornado GR1T, postavka na ulazu u vojni objekat, [[Engleska]].
* ''ZA354'' Tornado GR1, izložen je u Jokširskom vazduhoplovnom muzeju, Engleska.<ref name="Jokširski muzej"/>
* ''ZA362'' Tornado GR1, izložen je u Muzeju vazduhoplovstva, u [[Škotska|Škotskoj]].
* ''ZA374'' Tornado GR1, izložen je u Nacionalnom muzeju vazduhoplovstva, [[Vrajt Patersom (vazduhoplovna baza)|Vrajt Patersom]], [[Ohajo]], [[SAD|Amerika]].
* ''ZE887'' Tornado F3, izložen je u Vazduhoplovnom muzeju, [[Engleska]].
* ''ZA457'' Tornado GR1B, izložen je u Vazduhoplovnom muzeju, [[Engleska]].<ref name="Tornado GR1B u istoriji">{{Cite web | url = http://www.rafmuseum.org.uk/london/collections/aircraft/panavia-tornado-gr1.cfm | title = Panavia Tornado GR1B Aircraft History | quote = Tornado GR1B u istoriji | author = Tornado GR1B u istoriji | date = 2010. Retrieved: 5 December 2011. | format =  | publisher = Royal Air Force Museum | location =  | pages =  | language = {{en}} | accessdate = 13. 07. 2012. | archive-date = 2012-01-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120131160609/http://www.rafmuseum.org.uk/london/collections/aircraft/panavia-tornado-gr1.cfm | dead-url = yes }}</ref>
* ''ZA465'' Tornado GR1, izložen je u Ratnom muzeju, Engleska.
* ''ZA328'' Tornado GR1, koristi se za praktični rad u školi BAE sistema, [[Preston]], [[Velika Britanija]].
* ''ZE934'' Tornado F3, izložen je u Nacionalnom muzeju vazduhoplovstva, [[Škotska]]
* ''MM7210'' Tornado F3, izložen je u Italijanskom vazduhoplovnom muzeju, [[Italija]].
* ''43+74'' Tornado IDS, bio je u vlasništvu nemačke mornarice, izložen je u vazduhoplovnom muzeju, [[Tuson]], [[Arizona]]
* ''43+96'' Tornado IDS, izložen ispred ulaza u nemačku vazduhoplovnu bazu u Jagelu, Nemačka.
* ''44+97'' Tornado IDS, izložen je u muzeju, Nemačka.
* ''44+31'' Tornado IDS, pripadao je 31. lovačko-bombarderskom puku, Nemačka.
* Tornado IDS, izložen je u Luftvafe muzeju, [[Berlin]], Nemačka.
* Tornado IDS, izložen je u Tehničkom, svemirskom muzeju, Nemačka.
* Tornado ADV (F3), izložen je u Saudijskom vazduhoplovnom muzeju, [[Rijad]], [[Saudijska Arabija]].
* Tornado IDS, izložen je u Saudijskom vazduhoplovnom muzeju, [[Rijad]], [[Saudijska Arabija]].

== Karakteristike ==

{| class="wikitable" border="2" cellpadding="2" style="margin:auto;"
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! colspan="3" |'''Karakteristike varijanti aviona Panavija tornado'''<ref name="„Tornado“ BAe"/><ref name="Operativni Zahtevi"/><ref name="Panavija P.200"/><ref name="Karakteristike"/><ref name="Tornado ADV"/><ref name="„Tornado“"/><ref name="Turbounion"/> 
|- class="hintergrundfarbe5" style="background:skyBlue;"
! Parametar
! Tornado IDS / RECCE / ECR / GR.4
! Tornado ADV
|-
| Dužina: || 16,72 m || 18,68 m
|-
| Razmah krila: ||
* 8,60 m (67° ugao strele)
* 13,91 m (25° gepfeilt)
||
* 8,58 m (68° ugao strele)
* 13,91 m (25° ugao strele)
|-
| Visina: || 5,95 m || 5,95 m
|-
| Površina krila: || 26,60 m² || 26,60 m²
|-
| Vitkost krila: ||
* 2,78 (67° ugao strele)
* 7,27 (25° ugao strele)
||
* 2,77 (68° ugao strele)
* 7,27 (25° ugao strele)
|-
| Specifično opterećenje krila ||
* Minimalna (prazan): 530&nbsp;kg/m²
* Nominalna (normalna težina): 767&nbsp;kg/m²
* Maksimalna (maks. težina): 1.023&nbsp;kg/m²&nbsp;<sup>1)</sup>
||
* Minimalna (prazan): 545&nbsp;kg/m²
* Nominalna (normalna težina): 819&nbsp;kg/m²
* Maksimalna (maks. težina): 1.052&nbsp;kg/m²
|-
| Težina (prazan): || 14.092&nbsp;kg || 14.501&nbsp;kg
|-
| Maksimalna težina pri poletanju: ||
* IDS / RECCE: 28.500&nbsp;kg
* GR.4: 27.216&nbsp;kg
|| 27.987&nbsp;kg
|-
| Unutrašnje gorivo: ||
* IDS / RECCE: 4.800&nbsp;kg
* GR.4: 5.300&nbsp;kg
|| 6.030&nbsp;kg
|-
| Maksimalna brzina: ||
* 2.337&nbsp;km/h ([[Mahov broj]] = 2,2) visina 10.975 m
* 1.480&nbsp;km/h ([[Mahov broj]] = 1,2) na nivou mora
||
* 2.414&nbsp;km/h ([[Mahov broj]] = 2,27) visina 10.975 m
* 1.480&nbsp;km/h ([[Mahov broj]] = 1,2) na nivou mora
|-
| Brzina penjanja:|| 165&nbsp;m/s || 203&nbsp;m/s
|-
| Plafon leta: || 15.240&nbsp;m || 17.070&nbsp;m
|-
| Taktički radijus: || 1.390&nbsp;km || ?
|-
| Dolet: || 3.890&nbsp;km || 3.890&nbsp;km
|-
| Granični <br />[[Faktor aerodinamičkog opterećenja]]: || 7,5 || 7,5
|-
| Staza poletanja: || 760&nbsp;m || 760&nbsp;m
|-
| Staza sletanja: || 370&nbsp;m || 370&nbsp;m
|-
| Pogon: || Dva [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motora]] [[Turbo-union RB199]]-34R Mk-103 ||  Dva [[Dvoprotočni turbomlazni motor|motora]] Turbo-union RB199-34R Mk-104
|-
|Potisak (po motoru): ||
* 40,5&nbsp;kN (bazni)
* 71,2&nbsp;kN (SDS)#
||
* 40,5&nbsp;kN (bazni)
* 73,5&nbsp;kN (SDS)#
|-
| Odnos potisak težina aviona ||
* Maksimalni (prazan): 1,09
* Nominalni (nom. tež.): 0,75
* Minimalni (maks. tež.): 0,56<sup>1)</sup>
||
* Maksimalni (prazan): 1,16
* Nominalni (nom. tež.): 0,78
* Minimalni (maks. tež.): 0,60
|}

* # SDS (sa dopunskim sagorevanjem)
* <sup>1)</sup> Podaci se odnose na Tornado GR.4

== Povezano ==
* [[Jurofajter tajfun]]
* [[F-14 tomket]]
* [[Su-24]]
* [[MiG-23]]
* [[Avion Rafal]]
* [[F-16 Fajting Falkon]]

== Napomene ==
{{notelist}}

== Izvori ==
<div style="height:200px; overflow:auto;">
{{Reflist|colwidth=30em|refs=}}
</div>

== Vanjske veze ==
{{Portal|Vazduhoplovstvo}}
{{Commonscat|Panavia Tornado}}
* [http://www.aerospaceweb.org/aircraft/bomber/tornado_ids/ Teroristički napad na vebsajt Panavija Tornado IDS]
* [http://www.tornado-data.com/ Podaci za Panavija Tornado]
* [http://callsigns.de/search.php?do=search&searchstring=tornado&pages=0 Spisak svih aktivnih nemačkih „tornada“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220054301/http://callsigns.de/search.php?do=search&searchstring=tornado&pages=0 |date=2008-12-20 }}
* [http://www.deutsches-museum.de/flugwerft/sammlungen/strahlflugzeuge/tornado-ids/ Nemački Tornado IDS 44 +97 u muzeju]
* [http://www.panavia.de/ Sajtovi proizvođača]
* [http://www.tornado-data.com/History/history.htm Galerija prototipova]

[[Kategorija:Ratna avijacija]]