Izvorni kod stranice Sol

[[Datoteka:Salze Natriumchloridgitter Kugeln.svg|thumb|Kuglasta rešetka: struktura natrij-hlorida; ioni [[natrij]]a prikazani su zeleno, a ioni [[hlor]]a u plavoj boji]]
[[Datoteka:Sulphat.png|thumb|Struktura aniona sulfata (SO<sub>4</sub><sup>2−</sup>)]]
[[Datoteka:Chalcanthite-cured.JPG|thumb|220px|Plava so [[bakar(II) sulfat]]a ]]
[[Datoteka:Selpologne.jpg|mini|220px|Kristal soli]]
{{otheruses}}

U [[hemija|hemiji]], '''so''' je opšti termin koji se koristi za [[jonsko jedinjenje|jonska jedinjenja]] sastavljena od pozitivno [[naelektrisanje|naelektrisanih]] [[Jon|katjona]] i negativno naelektrisanih [[Jon|anjona]], tako da je proizvod neutralan i bez naelektrisanja.<ref name="goldbook" /><ref name="LdC" /> Ovi [[jon]]i mogu biti [[Neorgansko jedinjenje|neorganski]] (Cl<sup>-</sup>) kao i [[organsko jedinjenje|organski]] (CH<sub>3</sub>-COO<sup>-</sup>) i jednoatomski (F<sup>-</sup>) kao i višeatomski joni (SO<sub>4</sub><sup>2-</sup>).<ref name="Housecroft3rd">{{Housecroft3rd}}</ref><ref name="Holleman&Wiberg1st">{{Holleman&Wiberg1st}}</ref>

Vodeni rastovri soli se zovu [[elektrolit]]i. Oni, kao i istopljene soli, sprovode [[elektricitet]].

[[Cviterion]]i su soli koјe sadrže anјonski centar i katјonski centar u istom [[molekul]]u, kao na primer [[amino kiselina|amino kiseline]], mnogi [[metabolit]]i, [[peptid]]i i [[protein]]i.

Smeše više različitih јona u rastvoru kao što јe [[citoplazma]] [[Ćelija (biologija)|ćeliјe]], u [[krv]]i, [[urin]]u, biljnom soku i mineralnoј vodi naјčešće ne stvaraјu definisane soli posle isparavanja vode.

== Poјavljivanje ==
=== Učestalost ===
Soli su naјčešće čvrsti [[kristal]]i sa relativno visokom [[tačka topljenja|tačkom topljenja]]. Međutim, postoјe soli koјe su tečne na sobnoј temperaturi, takozvane јonske tečnosti. Neorganske soli obično imaјu malu tvrdoću i malu sposobnost zgušnjavanja, slično [[kuhinjska so|kuhinjskoј soli]]

=== Rastvorljivost ===

Soli često imaјu dobru [[rastvor]]ljivost u [[voda|vodi]]. Tokom rastvaranja ili procesa [[hidraciјa|hidraciјe]], molekuli vode razdvaјaјu јone. Međutim, mnoge soli su skoro nerastvorljive u vodi, npr. srebro-hlorid, [[gips|kalciјum-sulfat]] i mnogi [[sulfid]]i [[metal (kemija)|metala]].

==== Formule, imena i topljivost nekih soli u vodi ====

{| class="wikitable"
! Formula soli
! Kemijsko ime
! Uobičajeni naziv
! Topljivost u vodi
|- 
| NH<sub>4</sub>Cl
| Amonijev klorid
| Salmijak
| Topljiva
|- 
| CuSO<sub>4</sub> &middot; 5 H<sub>2</sub>O
| Bakrov(II)sulfat pentahidrat&nbsp;
| Modra galica
| Topljiva
|-
| CaCO<sub>3</sub>
| Kalcijum karbonat
| Vapnenac
| Gotovo netopljiv
|-
| CaSO<sub>4</sub> &middot; 2 H<sub>2</sub>O
| Kalcijev sulfat dihidrat
| Sadra ili gips
| Gotovo netopljiva
|-
| NaHCO<sub>3</sub> 
| Natrijev hidrogenkarbonat
| Soda bikarbona
| Slabo topljiva
|-
| NaCl
| Natrijev klorid
| Kuhinjska (morska) sol
| Topljiva
|-
| NaNO<sub>3</sub>
| Natrijev nitrat
| Čilska salitra
| Topljiva
|-
| KNO<sub>3</sub>
| Kalijev nitrat
| Kalijska salitra
| Topljiva
|-
|}

=== Boјa ===

Soli mogu biti čiste i providne (natriјum-hlorid), neprozirne (titaniјum-dioksid), pa čak i metalne i uglačane ([[pirit|gvožđe-disulfid]]).

Postoјe soli u svim drugim boјama, npr.
žuta (natriјum-hromat),
narandžasta (natriјum-dihromat),
crvena (živa-sulfid)
svetloljubičasta (kobalt-dihlorid-heksahidrat),
plava (gvožđe-sulfat, heksaciјanoferat),
zelena (nikl-oksid),
bezboјna (magneziјum-sulfat),
bela (titaniјum-dioksid) i 
crna (mangan-dioksid). Većina [[mineral]]a i neorganskih [[pigment|pigmenata]], kao i većina sintetičkih organskih farbi su soli.

=== Ukus ===

Različite soli pokazuјu svih pet osnovnih ukusa: slano (npr. natriјum-hlorid), slatko (olovo-diacetat), kiselo (kaliјum-bitartarat), gorko (magneziјum-sulfat) i ljuto (mononatriјum-glutamat).

=== Miris ===

Čiste soli su obično bez mirisa, dok nečiste soli mogu da mirišu na kiselinu (npr. acetati kao što јe sirćetna kiselina, ciјanidi kao što јe vodonik-ciјanid) ili bazu (npr. amoniјumove soli kao što јe amoniјak).

== Nomenklatura ==

Naziv soli počinje imenom katјona (npr. ''natriјum'' ili ''amoniјum''), koga prati ime anјona (npr. [[hlorid]] ili [[acetat]]). Na soli se često odnosi samo imenom katјona (npr. ''natriјumove soli'' ili ''amoniјumove soli'') ili imenom anјona (npr. ''hloridi'' ili ''acetati'').

Česti katјoni koјi formiraјu soli su:

* [[Amonijak|amonijum]] NH<sub>4</sub><sup>+</sup>
* [[kalcijum]] Ca<sup>2+</sup>
* [[gvožđe]] Fe<sup>2+</sup> and Fe<sup>3+</sup>
* [[magnezijum]] Mg<sup>2+</sup>
* [[kalijum]] K<sup>+</sup>
* [[piridinijum]] C<sub>5</sub>H<sub>5</sub>NH<sup>+</sup>
* [[kvaternerni amonijum]] NR<sub>4</sub><sup>+</sup>
* [[natrijum]] Na<sup>+</sup>

Česti anjoni koji formiraju soli (i nazivi odgovarajućih kiselina u zagradi) su:

* [[acetat]] CH<sub>3</sub>-COO<sup>-</sup> ([[sirćetna kiselina]])
* [[karbonat]] CO<sub>3</sub><sup>2-</sup> ([[ugljena kiselina]])
* [[hlorid]] Cl<sup>-</sup> ([[hlorovodonična kiselina]])
* [[citrat]] HO-C(COO<sup>-</sup>)(Č<sub>2</sub>-COO<sup>-</sup>)<sub>2</sub> ([[limunska kiselina]])
* [[cijanid]] C&equiv;N<sup>-</sup> ([[vodonik cijanid]])
* [[hidroksid]] OH<sup>-</sup> ([[voda]])
* [[nitrat]] NO<sub>3</sub><sup>-</sup> ([[azotna kiselina]])
* [[nitrit]] NO<sub>2</sub><sup>-</sup> ([[azotasta kiselina]])
* [[oksid]] O<sup>2-</sup> ([[voda]])
* [[fosfat]] PO<sub>4</sub><sup>3-</sup> ([[fosforna kiselina]])
* [[sulfat]] SO<sub>4</sub><sup>2-</sup> ([[sumporna kiselina]])

Nazive soli izvodimo tako što na naziv metala dodajemo naziv kiselinskog ostatka.

==== Imena kiselina i njihovih soli ====

{| class="wikitable"
! colspan="2" | Kiseline
! colspan="2" | Soli
|-
! Naziv kiseline
! Kemijska formula
! Zajednički naziv
! Primjer
|-
| rowspan="4" | [[Hlorovodonična kiselina|'''Hlorovodonična''']]
| rowspan="4" | HCl
| rowspan="4" | [[hloridi]]
| NaCl&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; natrijev hlorid
|-
| CaCl<sub>2</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;kalcijev hlorid
|-
| AlCl<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;aluminijev hlorid
|-
| FeCl<sub>2</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;željezov (II) hlorid
|-
| rowspan="3" | [[Ugljična kiselina|'''Ugljična''']]
| rowspan="3" | H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>
| rowspan="3" | [[karbonati]]
| Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp; natrijev karbonat
|-
| CaCO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;kalcijev karbonat
|-
| MgCO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;magnezijev karbonat
|-
| rowspan="3" | [[Sumporasta kiselina|'''Sumporasta''']]
| rowspan="3" | H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>
| rowspan="3" | [[sulfiti]]
| Na<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp; natrijev sulfit
|-
| CaSO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;kalcijev sulfit
|-
| ZnSO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;cinkov sulfit
|-
| rowspan="3" | [[Sumporna kiselina|'''Sumporna''']]
| rowspan="3" | H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>
| rowspan="3" | [[sulfati]]
| Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp; natrijev sulfat
|-
| CaSO<sub>4</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;kalcijev sulfat
|-
| ZnSO<sub>4</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;cinkov sulfat
|-
| rowspan="4" | [[Dušična kiselina|'''Dušična''']]
| rowspan="4" | HNO<sub>3</sub>
| rowspan="4" | [[nitrati]]
| KNO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp; kalijev nitrat
|-
| NaNO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;natrijev nitrat
|-
| Ca(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;kalcijev nitrat
|-
| NH<sub>4</sub>NO<sub>3</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp; amonijev nitrat
|-
| rowspan="2" | [[Fosforna kiselina|'''Fosforna''']]
| rowspan="2" | H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>
| rowspan="2" | [[fosfati]]
| Na<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp; natrijev fosfat
|-
| Ca<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;kalcijev fosfat
|-

|}

== Neorganske soli ==
U najužem smislu, pod pojmom so misli se na [[natrijum-hlorid]] (NaCl, odnosno [[kuhinjska so]]). U mnogo širem smislu, soli su svi oni spojevi, koji su poput NaCl načinjeni od aniona i kationa. Kao primjer takvih soli je [[kalcijum-hlorid]] (CaCl<sub>2</sub>). Natrijum-hlorid sastavljen je iz kationa Na<sup>+</sup> i aniona Cl<sup>−</sup>. Slično tome, kalcij-hlorid se izgrađen iz iona Ca<sup>2+</sup> i Cl<sup>−</sup> Formule NaCl i CaCl<sub>2</sub> su sadržajne (sumarne) formule spojeva  (omjer Na:Cl=1:1, odnosno Ca:Cl=1:2). Ioni mogu biti jednovalentni ili polivalentni, tj. nositi jedno ili više pozitivnih odnosno negativnih naelektrisanja. Sumarna formula neke soli određena je brojem naelektrisanja iona, jer se pozitivna i negativna naelektrisanja moraju međusobno kompenzirati (poništiti). Sumarne formule soli su u jasnoj suprotnosti s formulama spojeva poput [[voda|vode]] (H<sub>2</sub>O) ili [[metan]]a (CH<sub>4</sub>), koji su [[molekula]]rni spojevi.

Kod neorganskih soli između iona djeluju ionske veze. Slijedeći omjer sumarne formule, veliki broj iona gradi ionsku rešetku određene [[kristalna struktura|kristalne strukture]]. Prva slika desno prikazuje mali isječak građe kristalne rešetke natrij-hlorida. Pošto postoji veliki broj različitih kationa i aniona, poznato je i veoma veliki broj različitih soli. U donjoj tabeli prikazani su neki od iona. U solima, ioni se mogu sastojati i iz više od jednog atoma. Takvi ioni se nazivaju kompleksi ioni. Primjeri kompleksnih aniona su [[nitrat]]ni (NO<sub>3</sub><sup>−</sup>) i sulfatni anion (SO<sub>4</sub><sup>2−</sup>). Kod takvih kompleksa, jedan atom predstavlja centralni, na koji su spojevi drugi atomi (i atomske grupe), jednim imenom nazvani [[ligand]]i. U ovim primjerima, atomi [[dušik|N]] odnosno [[Sumpor|S]] su centralni atomi, dok su u oba slučaja ligandi atomi [[kisik]]a (oksokompleksi). Centralni atomi i njihovi ligandi su povezani jedan s drugim [[kovalentna veza|kovalentnom vezom]]. Ionske veze nalaze se samo između aniona i kationa. Među nitratima poznate soli su, naprimjer, [[natrijum-nitrat]] (NaNO<sub>3</sub>), a među sulfatima [[natrijum-sulfat]] (Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>).

Katione uglavnom grade metali a njihove soli nazivaju se ''soli metala'' ("metalne soli"). Od nemetala sastoji se kompleksni kation amonij (NH<sub>4</sub><sup>+</sup>) sa dušikom kao centralnim ionim i [[vodik]]om kao ligandom. Amonij ioni grade so poput [[amonijum-sulfat]]a ((NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>). Pored amonijevih spojeva, postoje i njihovi analogi organski spojevi (kvartarni amonijevi spojevi).

Kod viševalentnih oksokompleksa mogu se javiti i OH-grupe kao ligandi, kao što je npr. kod soli [[natrijum-hidrogensulfat]]a (NaHSO<sub>4</sub>). Analoge soli su poznate i među fosfatima: pored [[natrijum-fosfat]]a postoje i soli [[dinatrijum-hidrogenfosfat]] i [[natrijum-dihidrogenfosfat]]. Iz uobičajenog formalnog načina pisanja (formalnih jedinica) za ove spojeve ne mogu se odmah prepoznati OH-grupe kao ligandi. Formalne jedinice takvih soli se izvode iz tradicionalnog načina pisanja za [[kiseline]] poput [[sumporna kiselina|sumporne]] (H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) i [[fosfatna kiselina|fosfatne kiseline]] (H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>).

[[Datoteka:Hexacyanidoferrat(II).svg|thumb|Struktura heksacijanoferatnog(II) aniona]]
[[Prelazni metal]]i ne grade samo katione, nego i anione u vidu oksokompleksa. Tako naprimjer [[hrom]] može graditi [[hromat]]e ([CrO<sub>4</sub>]<sup>2−</sup>), koji je anion u [[kalijum-hromat]]u K<sub>2</sub>[CrO<sub>4</sub>]), a [[mangan]] [[permanganat]]e ([MnO<sub>4</sub>]<sup>−</sup>), koji je anion u [[kalijum-permanganat]]u (K[MnO<sub>4</sub>]).

Kompleksni anioni mogu imati i metale kao centralni atom. Kod kalijheksacijanoferata(II) (K<sub>4</sub>[Fe(CN)<sub>6</sub>]), ion željeza Fe<sup>2+</sup> gradi stabilni anion sa četiri negativna naboja zajedno sa šest [[cijanid]]nih grupa (CN<sup>−</sup>). U solima, ionske veze se nalaze između kationa kalija i aniona heksacijanoferata(II). Slično tome, ion željeza Fe<sup>3+</sup> gradi kalijheksacijanoferat(III) (K<sub>3</sub>[Fe(CN)<sub>6</sub>]), također jednu kompleksnu so. Kod K<sub>3</sub>[Fe(CN)<sub>6</sub>], ion željeza Fe<sup>3+</sup> gradi stabilni anion sa tri negativna naboja zajedno sa šest cijanidnih grupa (CN<sup>−</sup>).

=== Primjeri kationa i aniona ===
{| style="font-size:100%"
|- valign="top"
|
{| class="prettytable centered" style="text-align:center"
|- 
| colspan="3" | [[Kation]]i
|- 
| jednovalentni || dvovalentni|| trovalentni
|-
| [[Kalij]], K<sup>+</sup> || [[Kalcij]], Ca<sup>2+</sup> || [[Željezo|Željezo(III)]], Fe<sup>3+</sup>
|-
| [[Natrij]], Na<sup>+</sup> || [[Magnezij]], Mg<sup>2+</sup> || [[Aluminij]], Al<sup>3+</sup>
|-
| [[Amonij]], NH<sub>4</sub><sup>+</sup> || [[Željezo|Željezo(II)]], Fe<sup>2+</sup> ||
|-
|}
|
{| class="prettytable centered" style="text-align:center"
|- 
| colspan="4" | [[Anion]]i
|- 
| jednovalentni || dvovalentni || oksidni kompleksi<br />(jedno- ili viševalentni) || metalni kompleksi<br />(jedno- ili viševalentni)
|-
| [[Fluorid]], F<sup>−</sup>
| [[Oksid]], O<sup>2−</sup>
| [[Karbonat]], CO<sub>3</sub><sup>2−</sup>
| [[Hromat]], CrO<sub>4</sub><sup>2−</sup>
|-
| [[Hlorid]], Cl<sup>−</sup>
| [[Sulfid]], S<sup>2−</sup>
| [[Sulfat]], SO<sub>4</sub><sup>2−</sup>
| [[Permanganat]], MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>
|-
| [[Bromid]], Br<sup>−</sup>
|
| [[Fosfat]], PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>
| [[Cijanid|Heksacijanoferat(II)]], [Fe<sup>II</sup>(CN)<sub>6</sub>]<sup>4−</sup>
|-
| [[Jodid]], I<sup>−</sup>
|
| [[Nitrat]], NO<sub>3</sub><sup>−</sup>
|
|-
|}
|}
=== Osobine soli ===
[[Datoteka:Salze Natriumchloridgitter Loesen.svg|thumb|Rastvor natrijum-hlorida u vodi: desno su prikazani ioni okruženi (hidratizirani) molekulama vode]]
* Mnoge soli su na sobnoj temperaturi u čvrstom stanju sa relativno visokom [[talište|tačkom topljenja]]. Nagrizajuće soli su vrlo tvrde i krte te imaju glatke ivice pri lomu tokom mehaničke obrade. Ove osobine su uglavnom tipične za čvrste supstance, koje su izgrađene u vidu ionske rešetke te stoga grade [[kristal]]e. Međutim, svaka kristalna supstance nije ujedno i so. Tako naprimjer [[šećer]] ([[saharoza]]) također gradi kristale, ali nema ionsku rešetku i ne ubraja se u soli.
* Brojne soli su [[rastvorljivost|rastvorljive]] u vodi a nisu rastvorljive u većini organskih [[otapalo|otapala]]. Kod soli rastvorljivih u vodi, [[voda]] prevazilazi energiju ionske rešetke pomoću hidratacije. Ako je energija hidratacije približno velika ili veća od energije rešetke, so je relativno dobro ili vrlo dobro rastvorljiva. U rastvorima su pojedinačni ioni vrlo čvrsto i intenzivno okruženi molekulama vode. U vidu reakcije, ovo se u hemiji predstavlja na sljedeći način:<br /> <math>\mathrm{ NaCl_{(s)}\ \longrightarrow\ Na^+_{(aq)}\ +\ Cl^{-}_{(aq)} }</math><br />Slovo (s) označava čvrstu supstancu dok (aq) označava, da se ion nalazi u hidratiziranom stanju.
* Suhi kristali soli su električni [[izolator]]i. Istopljene soli i vodene otopine provode električnu struju zbog svojih slobodno pokretnih iona kao nosilaca električnog naboja. Stoga su oni [[elektrolit]]i.
* Rastvaranje soli u vodi može promijeniti [[pH|pH vrijednost]] tog rastvora. Ako se rastvaranjem određene soli ne promijeni ta vrijednost, onda se kaže da je ta so ''neutralna''. Među neutralne soli se ubraja i natrijum-hlorid. Osim ovih, postoje i [[baza (hemija)|bazične]] i [[kiseline|kisele]] soli. Iz sastava soli vrlo teško se može procijeniti kako će određena so reagirati. Međutim, vrijedi opće pravilo: anioni (kiselinski ostaci) jakih kiselina uglavnom reagiraju neutralno. Kiselinski ostaci slabih kiselina uglavnom reagiraju bazično. Primjer osobina soli, nastalih od višeprotonskih kiselina, jeste ponašanje fosfata. Rastvaranje soli u vodenim otopinama organskih molekula, kao npr. biomolekula, može dovesti do denaturiziranja tih biomolekula ali i djelovati na taloženje makromolekula. Ovakvo djelovanje soli karakterizirano je takozvanom [[Hofmeisterova serija|Hofmeisterovom serijom]].

=== Drugi kationi i anioni ===
* Metalni oksidi u velikom postotku čine Zemljinu koru, ali se oni mogu posmatrati i kao soli. Anion O<sup>2−</sup> (oksidni ion) se javlja kao takav samo u čvrstom ili istopljenom stanju, dok u vodenim rastvorima on nije poznat. [[Kisik]] u oksidnom ionu ima [[oksidacijski broj]] −2. Stoga, oksidacijski broj metala određuje sumarnu formulu određene soli odnosno spoja: M<sup>I</sup><sub>2</sub>O, M<sup>II</sup>O, M<sup>III</sup><sub>2</sub>O<sub>3</sub>. Ako je oksid rastvorljiv u vodi, dešava se specifična hemijska reakcija, naprimjer:<br /> <math>\mathrm{ Na_2O_{(s)} + H_2O \longrightarrow 2\ Na^+_{(aq)} + 2\ OH^-_{(aq)} }</math><br /> <small>[[Natrijum-oksid]] reagira s vodom dajući hidroksidne ione i sodu (ione natrija).</small>
Slično reagira i kalcijum-oksid (CaO), poznat i kao ''živi kreč'', dajući ''ugašeni kreč'' odnosno [[kalcijum-hidroksid]] (Ca(OH)<sub>2</sub>). Međutim, postoji veliki broj oksida koji ne reagiraju s vodom. Naprimjer, spoj željezo(III) oksid (Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) nije rastvorljiv u vodi.
* Sulfidi: minerali se u prirodi često mogu naći u obliku [[sulfid]]a (S<sup>2−</sup>), naprimjer [[Pirit (mineral)|pirit]] i [[halkozin]]. I sulfidi se mogu smatrati solima. [[Natrijum-sulfid]] (Na<sub>2</sub>S) je rastvorljiva so, koja je u vodi gotovo nerastvorljiva, slično kao i većina sulfida poput [[cink-sulfid]]a (ZnS) i [[bakar(II) sulfid]]a (CuS). U [[analitička hemija|analitičkoj hemiji]] se različita (slaba) rastvorljivost raznih metalnih sulfida koristi za razdvajanje sličnih hemijskih elemenata (u fazi razdvajanja sumporovodične funkcionalne grupe)

=== Kristalna voda ===
Mnoge soli, pored iona, sadržavaju i određene količine molekula [[voda|vode]], takozvanu ''[[Kristalna voda|kristalnu vodu]]''.<ref name="webst" /> Ona se obično navodi u sumarnoj formuli, kao naprimjer u [[natrijum-sulfat]] dekahidratu: Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> · 10 H<sub>2</sub>O.

=== Dvostruke soli ===
Pored soli sa samo jednom vrstom kationa (M) poznate su i soli sa dva različita kationa. Takve soli nazivaju se [[dvostruke soli]], kao što su alauni sa općenitom sumarnom formulom M<sup>I</sup>M<sup>III</sup>(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>. Primjer takve soli je aluminijkalijsulfat-dodekahidrat (KAl(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> · 12 H<sub>2</sub>O).

=== Obuhvat pojma ''soli'' ===
* Supstance su soli, samo ako su hemijske veze između njihovih dijelova ionske. Da je zaista u nekom spoju prisutna ova vrsta veze, nije lahko zaključiti. Dok je kod kalcijum-oksida (CaO) prisutna ionska veza, dok [[hrom(IV) oksida]] (CrO<sub>3</sub>) radi se o [[kovalentna veza|kovalentnoj vezi]] između atoma [[hrom]]a i [[kisik]]a, pa ovaj spoj nije so. U ovakvim slučajevima je zbog toga bolje govoriti o ''metalnim oksidima'' umjesto solima.
* Historijski, soli su po pravilu obuhvatali [[hemijski spoj|hemijske spojeve]], koji imaju definirani sastav od različitih hemijskih elemenata. Međutim, poznati su i miješani kristali sastavljeni iz dvije soli, a koji nisu stehiometrijski građeni: tako naprimjer [[kalijum-permanganat]] (K[MnO<sub>4</sub>]) sa [[barijum-sulfat]]om sačinjava miješane kristale u gotovo proizvoljnim odnosima smjese (čak i kada se stavi i određena najveća količina barijum-sulfata), tako da komponente u miješanim kristalima i dalje zadržavaju slične kristalne strukture i udaljenosti unutar mreže. Za dobijanje miješanih kristala nije neophodna hemijska sličnost uključenih spojeva niti njihova identična [[valencija (hemija)|valencija]].

== Organske soli ==
Osim gore opisanih neorganskih soli, također postoje i brojne soli [[organska hemija|organskih spojeva]]. Anioni ovih soli nastali su od [[organska kiselina|organskih kiselina]]. Među ostalim, jedne od važnijih su soli karboksilnih kiselina, kao što je [[sirćetna kiselina|acetatna kiselina]] od koje nastaju brojne soli, poznati kao ''acetati'' (CH<sub>3</sub>COO<sup>−</sup>). Tako naprimjer acetatna kiselina sa Na<sup>+</sup> daje so [[natrijum acetat]] dok sa Cu<sup>2+</sup> gradi bakar-acetat. Sirćetna kiselina je monougljična kiselina (ima samo jednu -COOH grupu) pa daje samo jednovalentne anione. Limunska kiselina (citratna kiselina) je trougljična kiselina (ima tri -COOH grupe) i može davati trovalentne anione; njene soli nazivaju se citrati. Među poznatijim solima citratima su [[natrijum-citrat]] i [[kalcijum-citrat]]. Mnogi acetati i citrati grade kristale, ali to nije pravi razlog za njihovo uvrštavanje u soli. Jedini pravi razlog i osnova leži u postojanju ionskih veza između aniona i kationa. Unutar iona organskih spojeva nalaze se [[kovalentna veza|kovalentne veze]].

Praktični značaj imaju soli [[karboksilne kiseline|karboksilnih kiselina]], koje se ubrajaju u [[masne kiseline]]. Natrijeve i kalijeve soli masnih kiselina nazivaju se [[sapun]]i. U komercijalnim sapunima nalazi se mješavina različitih soli masnih kiselina. Praktičan značaj imaju pri proizvodnji raznih tvrdih (natrijevih) i mehkih (kalijevih) sapuna. Konkretni primjer čine soli [[palmitinska kiselina|palmitinske kiseline]] koji se nazivaju ''palmitati''. Soli, koji se zasnivaju na tako velikim organskim molekulama, po pravilu nisu kristalizirane.

Analogno neorganskim sulfatima (SO<sub>4</sub><sup>2−</sup>) postoje i organski sulfati (R-O-SO<sub>3</sub><sup>−</sup>), poput [[natrijum-laurilsulfat]]a, koji su svoju upotrebnu vrijednost pronašli kao tenzidi u komercijalnim šamponima i gelovima za tuširanje. Poznati su čak i soli [[alkohol]]a koji se nazivaju alkoholati.<ref name="chemie" /> Alkoholi su izrazito slabe kiseline, ali se gotovo nikad ne nazivaju tako. Pod agresivnim uslovima reakcije mogu se dobiti spojevi oblika R-O<sup>−</sup>M<sup>+</sup> (gdje je ''M'' = metal). Po analogiji sa brojnim neorganskim oksidima (MO) alkoholati reagiraju pri kontaktu s vodom ([[hidroliza]]) dajući odgovarajuće alkohole.

{| class="wikitable" style="text-align:center; align:center"
|+
|- 
! colspan="2" align="center"| Hidroliza oksidnih soli
|-
| [[Natrijum-metanolat]]
| align="center" |<math>\mathrm {C_2H_5ONa + H_2O \longrightarrow \ C_2H_5OH + Na^+ + OH^-}</math>
|-
| [[Natrijum-oksid]]
| align="center" |<math>\mathrm {Na_2O + H_2O \longrightarrow \ 2 \ Na^+ + 2 \ OH^-} </math>
|-
|}

Među organskim kationima, spojevi analogni amonijum-kationima (NH<sub>4</sub><sup>+</sup>) imaju veliki značaj. Općenito se nazivaju kvartarni amonijski spojevi. Kod ovih spojeva, atom [[dušik]]a obično nosi četiri alkil grupe (R-) i pozitivno naelektrisanje. Alkilamonijski spoj cetiltrimetilamonijbromid, naprimjer, je organski spoj amonija, kod kojeg se atom [[brom]]a nalazi kao anion. Praktični značaj imaju spojevi amonija sa tri kratke i jednom dugom alkil grupom, jer takvi kationi u vodenim rastvorima pokazuju osobine [[surfaktant|tenzida]]. Spojevi ove vrste također igraju veoma važnu ulogu u [[metabolizam|metabolizmu]] živih bića, kao što je npr. [[holin]].

U principu, gotovo svaki organski [[amin]] putem primanja jednog [[proton]]a (H<sup>+</sup>) može preći u kation. Slično kao i reakcija sa [[amonijak]]om (NH<sub>3</sub>) koji prelazi u amonij ion (NH<sub>4</sub><sup>+</sup>), reagira naprimjer i primarni amin (R-NH<sub>2</sub>; gdje je ''R'' = organski ostatak) prelazeći u kation R-NH<sub>3</sub><sup>+</sup>. Pošto su takvi spojevi uglavnom [[polarnost|polarni]] i zbog toga lahko rastvorljivi u vodi, oni su i početne supstance koje prevode neke [[lijek]]ove na bazi dušika putem njihovog razlaganja sa [[hlorovodonična kiselina|hlorovodičnom kiselinom]] u soli, takozvane hidrohloride. Ovaj postupak olakšava njihovu apsorpciju u organizmu. Nasuprot amina, hidrohloridi se mogu mnogo lakše čistiti pomoći [[prekristalizacija|prekristalizacije]]. Sa bromovodikom amini grade hidrobromide a sa [[fluorovodik]]om hidrofluoride. Osim molekula, koji mogu nositi neko pozitivno ''ili'' negativno naelektrisanje, postoje također i molekule, koje posjeduju negativno ''i'' pozitivno naelektrisanje. One se nazivaju ''unutrašnje soli'' ili ''cviterioni''. Grupa spojeva betaina se ubraja u takve soli, među kojima je najjednostavniji spoj [[betain]].

[[Aminokiselina|Aminokiseline]] posjeduju jednu karboksilnu (-COOH) i jedno amino grupu (-NH<sub>2</sub>) pa zbog toga mogu reagirati i kiselo i bazno. Pri unutrašnjoj neutralizaciji stvaraju se anionske (-COO<sup>−</sup>) i kationske (-NH<sub>3</sub><sup>+</sup>) odnosno jedan cviterion. Jedna od najjednostavnijih aminokiselina je [[glicin]], koji je vrlo dobro rastvorljiv u vodi. Nasuprot drugih iona koji su dobro rastvorljivi u vodi, cviterioni pokazuju vrlo slabu (gotovo nikakvu) [[Električna provodljivost|električnu provodljivost]] (amfoliti).

=== Primjeri organskih kationa i aniona ===
{| class="wikitable" style="text-align:center; align:center"
|- 
! colspan="3"| Anioni organskih spojeva
|-
! grupa spojeva !! primjer !! struktura
|-
| rowspan="3" | Ugljične kiseline
| [[acetat]]i
| [[Datoteka:Acetat-Ion.svg|center|75px]]
|-
| [[Palmitinska kiselina|palmitati]]
| [[Datoteka:Palmitat-Ion.svg|center|370px]]
|-
| [[citrat]]i
| [[Datoteka:Citrat-Ion.svg|center|150px]]
|-
| organski [[sulfat]]i
| [[Natrijum-laurilsulfat|laurilsulfati]]
| [[Datoteka:Laurylsulfat-Ion.svg|center|340px]]
|-
| [[alkoholat]]i
| [[etanolat]]
| [[Datoteka:Ethanolat-Ion.svg|center|75px]]
|- 
! colspan="3"| Kationi organskih spojeva
|- 
! grupa spojeva !! primjer !! struktura
|-
| rowspan="2" | [[Kvartarni amonijski spojevi|kvartarni<br /> amonijski<br /> spojevi]]
| [[Cetiltrimetilamonijbromid|Cetiltrimetilamonij]]
| [[Datoteka:Cetyltrimethylammonium-Ion.svg|center|400px]]
|-
| [[holin]]
| [[Datoteka:Cholin.svg|center|125px]]
|-
| [[Amini|organski<br />amonijski<br />spojevi]]
| soli [[anilin]]a,<br /> <small>npr. anilin-hidrohlorid</small>
| [[Datoteka:Anilin-Ion.svg|center|52px]]
|- 
! colspan="3"| Unutrašnje soli: kationi i anioni u jednoj molekuli
|- 
! grupa spojeva !! primjer !! struktura
|-
| [[betaini]]
| [[betain]]
| [[Datoteka:Betain2.svg|center|120px]]
|-
| [[Aminokiselina|aminokiseline]]
| [[alanin]]
| [[Datoteka:Alanin-Zwitterion.svg|center|100px]]
|}

== Dobijanje neorganskih soli ==
=== Reakcije kiselina i baza ===
Soli nastaju pri reakciji kiselina sa [[baza (hemija)|bazama]] ([[grčki jezik|grč.]] ''basis''; prema [[Svante August Arrhenius|Arrheniusu]]: baze su osnovice ("baze") za soli). Pri tome se stvaraju oksonijum-joni kiselina koji sa ionima hidroksida iz baza daju [[voda|vodu]] ([[neutralizacija (hemija)|neutraliziraju se]]). Neke soli su vrlo teško rastvorljive u vodi te odmah pri nastanku stvaraju čvrsti talog. Obično se soli nalaze otopljene u rastvoru te se kristaliziraju (prelaze u čvrsto stanje) isparavanjem vode.

{| class="prettytable centered" style="text-align:center"
|+
|- 
! kiselina + baza → so + voda
|-
| <math>\mathrm {\ HCl_{(aq)} + NaOH _{(aq)} \longrightarrow \ NaCl_{(aq)} + H_2O_{(l)}}</math><br />[[Hlorovodonična kiselina|hlorovodična kiselina]] + [[natrijum-hidroksid|soda]] → [[natrijum-hlorid]] + voda
|-
| <math>\mathrm {\ H_2SO_{4(aq)} + Ba(OH)_{2(aq)} \longrightarrow \ BaSO_{4(s)} + 2 \ H_2O_{(l)}}</math><br /> [[sumporna kiselina]] + [[barijum-hidroksid]] → [[barijum-sulfat]] + voda
|}

=== Iz drugih soli ===
Neke soli se mogu dobiti iz druge dvije soli. Ako se pomiješaju vodeni rastvori dviju soli, iz rastvora se može izdvojiti treća so u čvrstom obliku. Ovo vrijedi samo ako je treća so, nasuprot druge dvije, mnogo teže rastvorljiva.

{| class="prettytable centered" style="text-align:center"
|+
|- 
! rastvor soli A + rastvor soli B → so C + rastvor soli D
|-
| <math>\mathrm {\ NaCl_{(aq)} + AgNO_{3(aq)} \longrightarrow AgCl_{(s)} + NaNO_{3(aq)}}</math><br />[[natrijum-hlorid]] + [[srebro nitrat]] → [[srebro-hlorid]] + [[natrijum-nitrat]]
|-
| <math>\mathrm {CaCl_{2(aq)} + Na_2CO_{3(aq)} \longrightarrow \ CaCO_{3(s)} + 2\ NaCl_{(aq)}}</math><br /> [[kalcijum-hlorid]] + [[natrijum-karbonat]] → [[kalcijum-karbonat]] + [[natrijum-hlorid]]
|}

=== Reakcije oksida ===
Kako je gore opisano, mnogi oksidi metala imaju afinitet da sa vodom grade hidrokside. U kiselim uslovima, također reagiraju i mnogi oksidi metala, a koji su u čistoj vodi ''nerastvorljivi'' (stabilni). Na ovaj način mogu se dobiti mnoge soli, kao što je naprimjer bakar-sulfat.

{| class="prettytable centered" style="text-align:center"
|+
|- 
! oksid metala + kiselina → so + voda
|-
| <math>\mathrm {CuO_{(s)} + H_2SO_{4(aq)} \longrightarrow \ CuSO_{4(aq)} + H_2O}</math><br />[[bakar(II) oksid]] + [[sumporna kiselina]] → [[bakar-sulfat]] + voda
|}

=== Druge reakcije ===
Oni ioni koji ne nastaju u gore opisanim reakcijama, postoje već i prije nastanka nekih novih soli. Ako se pri reakcijama dobijanja neke novi soli ne nalaze nikako ioni sa potrebnom valencijom ili se ne nalaze svi potrebni, onda se odvijaju [[redoks reakcija|redoks reakcije]]. Tako se naprimjer iz elementarnih metala i [[nemetal]]e dobijaju soli.

== Povezano ==
* [[Elektrolit]]
* [[Jonska veza]]
* [[Natrijum]]
* [[Kuhinjska so]]

== Reference ==
{{reflist|2|refs=
<ref name="chemie">[http://www.chemie.de/lexikon/Alkoholate.html Alkoholate], na stranici chemie.de, pristupljeno 29. aprila 2015. {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref>
<ref name="webst">[http://www.highbeam.com/doc/1P1-28343538.html water of crystallization,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160531011754/http://www.highbeam.com/doc/1P1-28343538.html |date=2016-05-31 }} Webster's NewWorld Dictionary. John Wiley & Sons Inc. 1988. Pristupljeno 28. april 2015.</ref>
<ref name="goldbook">IUPAC Compendium of Chemical Terminology (the “Gold Book”). {{doi|10.1351/goldbook.S05447}} verzija: 2.2.</ref>
<ref name="LdC">Hans-Dieter Jakubke, Ruth Karcher (izd.): ''Lexikon der Chemie.'', 1. izd.; Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg 2001.; {{ISBN|978-3827405524}}</ref>
}}

== Literatura ==
{{refbegin|2}}
* Mark Kurlansky (2002). ''Salt: A World History''. Walker Publishing Company. {{ISBN|0-14-200161-9}}.
* Giričev G. V. (1999). ''[http://www.pereplet.ru/nauka/Soros/pdf/9911_040.pdf Структура молекул солей кислородсодержащих кислот]'', Sorovskij obrazovateljnij žurnal, br. 11, str. 40-44.
* Ivan Ljudvigovič Knunjanc; Nikolaj Serafimovič Zefirov (1995). ''Химическая энциклопедия'' (4. tom), ''Pol'' - ''Tri'', "Sovetskaja Ėnciklopedija" {{ISBN|5-85270-092-4}}
* P. Wasserscheid, W. Keim (2000). ''Ionic Liquids—New “Solutions” for Transition Metal Catalysis'', Angewandte Chemie, volume 39, izd. 21, str. 3772–3789 {{doi|10.1002/1521-3773(20001103)39:21<3772::AID-ANIE3772>3.0.CO;2-5}}, {{cite pmid|11091453}}
* {{cite book |author =Лидин Р. А., Молочко В. А., Андреева Л. Л., Цветков А. А. |title = Основы номенклатуры неорганических веществ |editor = Под ред. Б. Д. Стёпина |location = М |publisher = Химия |year = 1983 |pages = 112 |ref=Лидин}}
* {{cite book |author =Химическая энциклопедия |editor =Под ред. Н. С. Зефирова |location = М |publisher = Большая российская энциклопедия |year =1995 |volume = 4 |isbn = 5-85270-092-4 |ref=Зефиров}}

{{refend}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Salt}}

[[Kategorija:Soli]]
[[Kategorija:Geologija]]