Izvorni kod stranice TeX

{{Kutijica softver
| ime                    = TeX
| logo                   = [[File:TeX logo.svg|50px]]
| programer              = [[Donald Knuth|Donald Knut]]
| released               = {{start date and age|df=yes|1978}}
| najnovija_verzija      = 3.14159265
| latest_release_date    = {{start date and age|df=yes|2014|1}}
| latest preview version =
| latest preview date    = <!-- {{Start date and age|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->
| operativni_sistem      = [[cross-platform]]
| žanr                   = [[typesetting]]
| programski_jezik       = [[WEB]]/[[Pascal (programming language)|Pascal]]
| status                 = Održava se
| licenca                = slobodan softver
| vebsajt                = {{URL|tug.org}}
}}

'''TeH''' (izgovara se ''tek'' ili ''teh'') sistem je za obradu i [[prelom teksta]] na [[računar]]u.<ref name="izgovor">Samardžić, A. [http://www.matf.bg.ac.rs/~janicic/latex2e/ ''L<sup>A</sup>T<sub>E</sub>X<math>2\epsilon</math> za autore''] (strana 7.), Kompjuter biblioteka Čačak. {{page|year=2003|isbn=978-86-7310-277-1|pages=}}</ref> U osnovi ovog sistema leži [[METAFONT]], jezik za opis fontova i slovni oblik ''Computer Modern''. Njegov tvorac je [[Donald Knuth|Donald Knut]], a prva stabilna verzija je realizovana 1978. godine. Njegova osnovna svrha je pisanje dokumenata, članaka i knjiga koje lepo izgledaju, strukturirano i jednostavno generišu tekst koji u sebi sadrži i druge štampane sadržaje sem običnog teksta, a tu se prvenstveno misli na naučne tekstove sa složenim [[matematička formula|matematičkim formulama]] i [[matematička funkcija|funkcijama]] kao i drugim simbolima. TeX je [[slobodan softver]], i kao takav je dostupan širokom krugu korisnika.

TeX je popularan u [[Akademija|akademskoj sferi]], naročito kada su u pitanju [[matematika]], [[kompjuterske nauke]], [[ekonomija]], [[inženjerstvo]], [[fizika]], [[statistika]], i [[kvantitativna psihologija]]. U velikoj meri je rasprostranjen u [[Unix]] [[troff]], drugom omiljenom sistemu za formatiranje teksta, u mnogim Unix instalacijama, i koristi se za različite namene. TeX je opšteprihvaćen kao najbolji način za slaganje složenih matematičkih formula, naročito kada se koristi u obliku [[LaTeX]], [[ConTeXt]] ili nekog drugog paketa šablona, a danas se takođe koristi i za druge slovoslagačke poslove. Široko korišćen [[MIME type]] za TeX je <code>application/x-tex</code>. U okviru priprema sistema, njegovo ime je stilizovano kao <span class="texhtml" style="font-family: 'CMU Serif', cmr10, LMRoman10-Regular, 'Nimbus Roman No9 L', 'Times New Roman', Times, serif;">T<span style="text-transform: uppercase; vertical-align: -0.5ex; margin-left: -0.1667em; margin-right: -0.125em;">e</span>X</span>.

== Historija ==
Kada je 1968. godine objavljen prvi tom ''[[The Art of Computer Programming]]'' autora [[Donald Knuth|Donalda Knuta]] slaganje sloga je izvršeno [[hot metal typesetting]], a podešeno na [[Monotype Corporation]]. Ova metoda, koja datira iz 19. veka, proizvela je "dobar klasični stil" cenjen od strane Knut-a. Kada je, 1976. godine, objavljeno drugo izdanje drugog toma cela knjiga morala je ponovo da prođe slaganje sloga pošto je Monotype tehnologija uveliko zamenjena [[phototypesetting]], i originalni fontovi više nisu dostupni.<ref>{{Citation | first = Donald Ervin |last=Knuth| title = Digital Typography | chapter = 1. Commemorative lecture for the [[Kyoto Prize]], [[Kyoto]], 1996}}</ref> Kada je Knut video galeriju dokaza njegove nove knjige 30. marta 1977. godine, našao je da strašno loše izgledaju.<ref>''Digital Typography''. str. 5. "I had spent 15 years writing those books, but if they were going to look awful I didn't want to write any more."</ref> U to vreme, Knut je video po prvi put izlaz digitalne pripreme sistema visokog kvaliteta, i zainteresovao se za digitalnu tipografiju. Razočaravajuća galerija dokaza dala mu je finalnu motivaciju da reši problem jednom za svagda i da za sve dizajnira sopstveni sistem za slaganje sloga. Dana 13.03.1977. godine, napisao je dopis samom sebi u kojem opisuje osnovne karakteristike TeX-a.<ref>{{Citation | first = Donald Ervin | last = Knuth | url = http://www.saildart.org/TEXDR.AFT&#91;1,DEK&#93;1' | title = <tt>TEXDR.AFT</tt> }}{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

On je planirao da ga završi tokom odmora 1978. godine, ali se desilo da razvoj nije zamrznut i spreman za upotrebu sve do 1989. godine, više od deset godina kasnije. Desilo se da je [[Guy L. Steele, Jr.|Guy Stil]] posetio [[Univerzitet Stanford|Stanford Univerzitet]] tokom leta 1978. godine, kada je Knut razvijao svoju prvu verziju TeX-a. Kada se te jeseni Stil vratio na [[Masačusetski tehnološki institut]], prepisao je TeX ulaz/izlaz ([[I/O]]) da radi pod [[Incompatible Timesharing System]] (ITS) operativim sistemom. Prva verzija TeX je napisana u [[SAIL programming language]] i predviđena da radi na [[PDP-10]] pod Stanford [[WAITS]] operativnim sistemom. Za kasnije verzije TeX-a, Knut je izmislio koncept [[literate programming]], način da se proizvede kompaktibilni [[izvorni kod]] i umreženu dokumentaciju napisanu u TeX-u iz istog početnog fajla. Korišćen je jezik koji se zove [[WEB]] i proizvodi programe u DEC PDP-10 [[Pascal programming language|Pascal]].

Nova verzija TeX, prepisana od nule i nazvana TeX82, objavljena je 1982. godine. Među drugim promenama, originalni [[algoritam]] za prelom reči na kraju reda je zamenjen novim algoritmom koji je napisao Frank Liang. Takođe, TeX82 koristi [[fixed-point arithmetic]] umesto [[floating-point arithmetic|floating-point]], kako bi se osigurala reproduktivnost rezultata u različitim računarima, i uključuje pravu [[Turing completeness|Turing-complete]] programskog jezika, nakon intenzivnog lobiranja od strane Guy Steele.<ref>Knuth & Plass. str. 144</ref><ref>Donald E. Knuth, ''[http://maps.aanhet.net/maps/pdf/16_15.pdf Knuth meets NTG members]'', NTG: MAPS. '''16''' (1996), 38–49. Reprinted as ''Questions and Answers, III'', chapter 33 of ''Digital Typography''. str. 648.</ref> Godine 1989. Donald Knut je objavio novu verziju TeX-a i [[METAFONT]].<ref>Donald E. Knuth. [http://www.tug.org/TUGboat/Articles/tb10-3/tb25knut.pdf ''The New Versions of TeX and METAFONT''], TUGboat '''10''' (1989), 325–328; '''11''' (1990), 12. Reprinted as chapter 29 of ''Digital Typography''.</ref> Uprkos želji da zadrži program stabilnim, Knut je shvatio da 128 različitih karaktera za unos teksta nije dovoljno da primi druge jezike sem engleskog; stoga je glavna promena u verziji 3.0 sposobnost TeX-a za rad sa [[8-bit]]nim ulazom, dozvoljavajući 256 različitih znakova unosa teksta.

Od verzije 3, TeX se koristio karakterističnim [[Software versioning|numeričkim sistemom za označavanje verzije]], gde su dopune označene dodavanjem ekstra cifre na kraju decimale, tako da broj verzija [[Asimptota|asimptotski]] teži [[Pi|{{math|''π''}}]]. To je odraz činjenice da je TeX sada veoma stabilan, a samo su male ispravke predviđene. Trenutna verzija TeX-a je 3.14159265; poslednji put je ažuriran 2014-01-12.<ref>{{cite web|title=TeX 14 release|url=ftp://ftp.cs.stanford.edu/pub/tex/tex14.tar.gz|accessdate = 20. 01. 2014}}</ref> Dizajn je zamrznut nakon verzije 3.0, nove karakteristike ili fundamentalne promene neće biti dodavane, tako da će sve nove verzije sadržati samo [[Software bug|bug]] fixes. Iako je sam Donald Knut predložio nekoliko oblasti u kojima bi se TeX mogao poboljšati, on je naveo da čvrsto veruje da ima nepromenjen sistem koji će proizvesti isti izlaz sada i u budućnosti, što je važnije od uvođenja nove funkcije. Iz tog razloga on je izjavio da je "apsolutno konačna promena (da se učini nakon moje smrti)" da se promeni broj verzije na {{math|''π''}}, i u tom trenutku sve preostale greške će postati karakteristike.<ref>Donald E. Knuth. [http://www.ntg.nl/maps/05/34.pdf ''The future of TeX and METAFONT''], NTG journal MAPS (1990), 489. Reprinted as chapter 30 of ''Digital Typography''. str. 571.</ref> Takođe, METAFONT nakon verzije 2.0 asimptotski teži [[E (mathematical constant)|{{math|''e''}}]], i slične promene će biti primenjene nakon Knutove smrti.
<!-- see TeX's bug list for reference -->

Pošto je izvorni kod TeX-a u suštini u [[javnom domenu]] (vidi dole), drugim programerima je dozvoljeno (i izričito se podstiču) za poboljšanje sistema, ali je potrebno da koristite drugi naziv za distribuciju modifikovanog TeX-a, što znači da u [[izvorni kod]] mogu dalje razvijati. Na primer, [[Omega (TeX)|omega]] projekat je razvijen posle 1991. godine, prvenstveno za poboljšanje Tek za višejezične pripremne sposobnosti. Knut je razvio "nezvaničnu" modifikovanu verziju, kao što je [[TeX-XeT]], koji omogućava korisniku mešovite tekstove napisane [[dvosmerni tekst|leva na desno i sa desna na levo]] u [[pisanoj formi]], a u istom dokumentu.<ref name="tex-xet">Donald E. Knuth and Pierre MacKay. [http://www.tug.org/TUGboat/Articles/tb08-1/tb17knutmix.pdf ''Mixing Right-to-Left Texts with Left-to-Right Texts''], TUGboat '''8''' (1987), 14–25. Reprinted as chapter 4 of ''Digital Typography''.</ref>

== Sistem za slaganje sloga ==
TeX komande obično počinju sa [[backslash]] i grupisane su u [[Zagrada|vitičastim zagradama]]. Skoro sve sintaksne osobine TeX-a se mogu menjati u hodu, što TeX ulaz čini teškim za analizu osim samog TeX-a. TeX je [[Macro (computer science)|macro]]- i [[token (parser)|token]]-based language: mnogo komandi, uključujući i one koje definiše korisnik, je prošireno u hodu, a samo su izvršni neproširivi tokeni ostali. Zbog toga je samo proširenje praktično bez sporednih efekata. [[Tail recursion]] makroi ne zauzimaju prostor memorije, a if-then-else konstrukcije su na raspolaganju. Ovo čini da je TeX [[Turing completeness|Turing-complete]] jezik čak i na nivou proširenja.<ref>{{Citation |last=Jeffrey|first=Alan| url = http://tug.org/TUGboat/Articles/tb11-2/tb28jeffrey.pdf | title = Lists in TeX's Mouth | journal = TUGboat | volume = 11 | number = 2 |year=1990|pages=237–45}}</ref> Sistem se može podeliti u četiri nivoa: u prvom, karakteri se čitaju iz ulaznog fajla i dodeljen im je kod kategorije (ponekad se naziva "catcode", skraćeno). Kombinacija backslash (zapravo, bilo koji znak od nulte kategorije) zatim slova (karakteri kategorije 11) ili nekog drugog karaktera zamenjuje kontrolni znak sekvence. U tom smislu, ova faza je kao leksičke analize, iako ne formira brojeve iz cifara. U narednoj fazi, sa mogućnošću proširenja kontrolne sekvence (kao što su uređaja ili definisanim makroima) su zamenjeni njihovim tekstom. Ulaz za treću fazu je tada tok znakova (uključujući i one sa posebnim značenjem) i unexpandable kontrolne sekvence (obično zadatke i vizuelne komande). Sada se karakteri montiraju u paragrafu. TeX-ov algoritam za prelom paragrafa radi tako što optimizuje tačku preloma za ceo paragraf. Četvrta faza prekida vertikalnu listu linija i drugog materijala u okviru jedne strane.

TeX ima precizno znanje o veličinama svih znakova i simbola, kao i načina na koji koristi ove informacije, i načina na koji izračunava optimali raspored slova po redu i redova po strani. Na kraju proizvodi [[DVI file format|DVI]] fajl ("DeVice Independent") koji sadrži konačne položaje svih znakova. Ovakav <code>*.dvi</code> fajl može biti štampan direktno na odgovarajući štampač, ili može biti konvertovan u drugi format. Danas se često koristi [[pdfTeX]], kojim se potpuno zaobilazi DVI. Osnovni sistem razume oko 300 komandi, koje se zovu ''primitives''.{{Sfn|Knuth|1984|p=9}} Ove komande su niskog nivoa i retko se koriste od strane korisnika, a većina njih obezbeđuje funkcionalnost formata datoteka (predumped memory images of TeX after large macro collections have been loaded). Knutov originalni podrazumevani format, sa dodatnih 600 komandi je Plain TeX.<ref>{{citation | title = Plain TeX | type = source code | url = ftp://tug.ctan.org/pub/tex-archive/systems/knuth/dist/lib/plain.tex | publisher = CTAN}}</ref> Najrasprostranjeniji format je [[LaTeX]], prvobitno razvijen od strane [[Leslie Lamport]], koji obuhvata stilove dokumenata za knjige, pisma, sjaldove, itd, i dodaje podršku za referenciranje i automatsko numerisanje poglavlja i jednačina. Još jedan format koji je u širokoj upotrebi je [[AMS-TeX]], koji je proizveden od strane [[Američkog matematičkog društva]] i pruža mnogo više user-friendly komandi, kojima se može izmeniti časopis na način da se uklopi sa stilom njihove izdavačke kuće. Većina karakteristika AMS-TeX može se koristiti u LaTeX pomoću AMS "paketa". Ovo se naziva [[AMS-LaTeX]]. Drugi formati uključujući [[ConTeXt]], pre svega se koriste za stono izdavaštvo i većinom su napisani od strane Hans Hagen na [[PRAGMA Advanced Document Engineering|Pragma]].

=== Kako TeX radi ===
[[Datoteka:LaTeX sample.png|thumb|Uzorak stranica napravljena korišćenjem TeX-a sa [[LaTeX]] makroima]]
Jednostavan [[Hello World|Zdravo svete program]] u Plain TeX izgleda:

<syntaxhighlight lang=latex>
Zdravo, Svete
\bye % marks the end of the file; not shown in the final output
</syntaxhighlight>

Ovo može biti u datoteci ''myfile.tex'' jer je '' .tex '' uobičajena [[ekstenzija]] za obične TeX datoteke. Po default, sve što sledi je znak za procenat na liniji za komentar, i to je tekst koji TeX ignoriše. Pokrećući na ovom fajlu (na primer, kucajući <kbd>tex myfile.tex</kbd> u [[command-line interpreter]], ili pozivajući ga iz [[Grafički korisnički interfejs|grafičkog korisničkog interfejsa]]) stvoriće se izlazni fajl pod nazivom ''myfile.dvi'', koji predstavlja sadržaj stranice u '''d'''e'''v'''ice '''i'''ndependent formatu ([[DVI file format|DVI]]). DVI fajl može sada biti gladan na ekranu monitora ili konvertovan u odgovarajući format za bilo koji od različitih štampača čiji device driver postoji (podrška za štampač uglavnom nije karakteristika operativnih sistema u vreme kada je stvorena TeX). Knut je rekao da ne postoji ništa inherentno u TeX-u što zahteva DVI kao izlazni format, a kasnije Tex verzije, pre svega pdfTeX, XeTeX i LuaTeX, daju podršku direktno u [[PDF]].

=== Primer matematičke formule ===
{{Anchor|math mode|mathematics mode|mathematical mode}}

Posebno za matematičke formule TeX nudi drugačiju tekstualnu sintaksu. Na primer, [[kvadratna jednačina]] (čije je rešenje [[kvadratna formula]]) pojavljuje se kao:

{{markup|
<syntaxhighlight lang="latex" enclose="none">
The quadratic formula is $-b \pm \sqrt{b^2 - 4ac} \over 2a$
\bye
</syntaxhighlight>
|
<math>\hbox{The quadratic formula is } \textstyle{-b \pm \sqrt{b^2 - 4ac} \over 2a}</math>
}}

Formula je štampana na način kao da je osoba pisala rukom, ili složila jednačinu u tekst. U dokumentu, ulazni deo ''[[TeX#math mode|matematički model]]'' se vrši počevši sa $ simbolom, zatim se unosi formula u TeX sintaksi, i zatvara sa drugim istim simbolom sa kojim je otvorena. Knut je u šali objasnio da je izabrao znak dolar da ukaže na početak i kraj matematičkog moda u plain TeX-u jer je slaganje sloga i matematičkih formula tradicionalno trebalo da bude skupo.{{Sfn | Knuth | 1984 | loc = Ch. 16: Typing Math Formulas | p = 127}} ''Display mathematics'' (matematička formula predstavljena u centru novog reda) je slična predhodnom primeru ali koristi $$ umesto jednog $ simbola. Na primer, gornja kvadratna formula predstavljena na matematički način je:

{{markup|
<syntaxhighlight lang="latex" enclose="none">
The quadratic formula is $$-b \pm \sqrt{b^2 - 4ac} \over 2a$$
\bye
</syntaxhighlight>
|
<math>\hbox{The quadratic formula is}\,</math><center><math>-b \pm \sqrt{b^2 - 4ac} \over 2a</math>
}}

== Novi aspekti ==
Softver TeX-a obuhvata nekoliko aspekata koji nisu bili dostupni, ili su nižeg kvaliteta u, drugim programima za pripremu teksta u vreme kada je TeX objavljen. Neke od novina su bazirane na osnovu zanimljivih algoritama, a dovele su do nekoliko teza koje su objavili Knutovi studenti. Dok su neka od ovih otkrića sada uključena u druge programe za slaganja sloga, drugi, kao što su pravila za matematički razmak, su još uvek jedinstveni.

=== Matematički razmak ===
[[Datoteka:AMS Euler sample math.svg|right|280px|thumb|Matematički tekst složen korišćenjem TeX-a i [[AMS Euler]] fonta]]

Pošto je osnovni cilj TeX jezika kvalitetna priprema za izdavače knjiga, [[Donald Knut|Knut]] je posvetio veliku pažnju razmacima i pravilima za matematičke formule.<ref>{{citation|title=Portraits in Silicon|last=Slater|first=Robert|publisher=MIT Press|date=1989|isbn=9780262691314|url=https://books.google.com/books?id=aWTtMyYmKhUC&pg=PA349|pages=349}}</ref><ref>{{citation|title=Digital Typography Using LaTeX|first1=Apostolos|last1=Syropoulos|first2=Antonis|last2=Tsolomitis|first3=Nick|last3=Sofroniou|publisher=Springer|date=2003|isbn=9780387952178|url=https://books.google.com/books?id=LLYYisjrFdEC&pg=PA92|pages=93}}</ref> On je radio na tri rada koji se smatraju standardima izvrsnosti matematičke tipografije: složio je slog za knjige izdavačke kuće [[Addison-Wesley|Addison-Wesley Publishing]]'s (koja je štampala knjigu ''The Art of Computer Programming''), a naročito rad od Hans Wolf i [[Joseph Louis Lagrange]] (termodinamičke inovacije, +1856); izdanja matematičkog žurnala ''[[Acta Mathematica]]'' koji datira iz perioda oko 1900. godine; i kopiju ''[[Indagationes Mathematicae]]'', [[Holandija|Holandskog]] matematičkog časopisa. Knut je pažljivo pogledao ove štampane radove da bi sortirao i pronašao najbolji skup pravila za razmak.<ref>Donald E. Knuth. ''Questions and Answers II'', TUGboat '''17''' (1996). str. 355–367. Reprinted as chapter 32 of ''Digital Typography''. str. 620–624.</ref> Dok TeX daje neka osnovna pravila i alate potrebne da odredite odgovarajuće razmak, tačni parametri zavise od fonta koji se koristi za pisanje formule. Na primer, razmak za Knutov font [[Computer Modern]] je precizno i fino podešen tokom godina, a sada je i postavljen; ali kada se drugi fontovi, kao što su [[AMS Euler]], koriste po prvi put, novi parametri razmaka moraju biti jasno definisani.<ref>Donald E. Knuth. [http://www.tug.org/TUGboat/Articles/tb10-1/tb23knut.pdf ''Typesetting Concrete Mathematics''], TUGboat '''10''' (1989). str. 31–36. str. 342. Reprinted as chapter 18 of ''Digital Typography''. str. 367–378.</ref>

Priprema sloga za matematičke formule u TeX-u nije bez kritike, naročito u vezi sa tehničkim detaljima pokazatelja fonta, koji su dizajnirani u eri kada je značajna pažnja posvećena zahtevima za skladištenje. To je dovelo do nekih "hacks" preopterećenja u nekim oblastima, što je zauzvrat dovelo do zahteva za drugim "hacks". Na nivou estetike, takođe je kritikovano osvežavanje teksta.<ref>Ulrik Vieth (2001) [http://www.ntg.nl/maps/26/27.pdf Math typesetting in TEX: The good, the bad, the ugly]</ref> Specifikacija [[OpenType math]] fonta se u velikoj meri oslanja na TeX, ali ima i neke nove karakteristike / poboljšanja.<ref>[http://blogs.msdn.com/b/murrays/archive/2006/09/13/752206.aspx High-Quality Editing and Display of Mathematical Text in Office 2007 – Murray Sargent: Math in Office<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref><ref>[http://blogs.msdn.com/b/murrays/archive/2006/11/15/lineservices.aspx LineServices – Murray Sargent: Math in Office<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref><ref>http://www.ntg.nl/maps/38/03.pdf</ref>

=== Podela reči na slogove na kraju reda i poravnanje ===
U poređenju sa ručnim pripremama, problem [[Justification (typesetting)|poravnanja]] je lako rešiti u digitalnom sistemu kao što je TeX, koji, pod uslovom da su obezbeđeni dobri primeri za prelom reda, može automatski širiti razmak između reči da popuni prostor do kraja reda. Problem je, dakle, da se pronađe skup kontrolnih tačaka koje će dati najviše vizuelno prijatan rezultat. Mnogi algoritmi za podelu reči na kraju reda koriste [[greedy algorithm|''first-fit'' approach]], gde su utvrđene tačke prekida za svaku liniju jedna za drugom, a ne dozvoljavaju da se tačka prekida menja pošto je se izabrana.<ref>{{Citation | first = Michael P |last=Barnett| title = Computer Typesetting: Experiments and Prospects | place = [[Cambridge, Massachusetts|Cambridge]], [[Massachusetts|MA]] | publisher = [[MIT Press]] | date = 1965}}</ref> Takav sistem nije u stanju da definiše tačku prekida u zavisnosti od efekta koji će imati na sledećim linijama. Poređenja radi, ''ukupan-fit'' algoritama za razbijanje linija koji koristi TeX, a koji je razvijen od strane Donalda Knuta i [[Michael Plass]] razmatra ''sve'' moguće tačke prekida u pasusu, i potom nalazi optimalnu kombinaciju linije prekida koji će proizvesti najviše globalno prijatan aranžman.

Formalno, algoritam definiše vrednost pod nazivom ''loše'' koja je povezana sa svakim mogućim prelomom linije; loše se povećava ukoliko se mesta na liniji moraju da protežu ili previše smanjuju da bi linija zadržala tačnu širinu. Kazne se dodaju ako je prelomna tačka posebno nepoželjna: na primer, ako se mora crticom podeliti reč, ako su dve linije za redom prelomljene na slogove na kraju reda, ili ako je vrlo labava linija posle koje odmah sledi veoma kratka linija. Ako paragraf sadrži <math>n</math> mogućih tačaka prekida broj situacija koje se moraju proceniti naivno je <math>2^n</math>. Međutim, metodom [[dinamičko programiranje]], složenost algoritma može se svesti na <math>O(n^2)</math> (vidi [[Veliko O]] notacija). Dalja pojednostavljenja (na primer, ne testiraju veoma verovatnu tačku prekida kao što je rastavljanje u prvoj reči na stav), dovode do efikasnog algoritma čiji je pokrenut vreme je gotovo uvek reda <math>n</math>. Sličan algoritam se koristi za određivanje najboljih načina da se prekine paragraf preko dve strane, kako bi se izbeglo [[udovica (priprema)|udovice]] ili [[Orphan (priprema)|siročad]] (linije koje se pojavljuju samo na stranici dok je ostatak paragrafa je na sledećoj ili prethodnoj strani). Međutim, generalno, teza od [[Michael Plass]] pokazuje kako je problem preloma strane može biti [[NP-complete]] zbog dodatnih komplikacija postavljanja figura.{{Sfn | Knuth | Plass | 1981}} TeX je usvojio nekoliko drugig programa za stvaranje algoritma za prelom linije, kao što su [[Adobe InDesign]] (a [[desktop publishing]] [[Computer application|application]]) i [[GNU]] [[fmt (Unix)|fmt]] [[Unix]] korisnost komandne linije.<ref>{{Citation | publisher = [[Advogato]] | url = http://www.advogato.org/article/28.html | type = interview | title = Donald E. Knuth | format = PDF | journal = TUGboat | volume = 21 | year = 2000 | pages = 103–10 | access-date = 2018-04-22 | archive-date = 2009-01-22 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090122043044/http://www.advogato.org/article/28.html | dead-url = yes }}</ref><ref>{{Citation|publisher=GNU Project |url=https://www.gnu.org/software/coreutils/manual/html_node/fmt-invocation.html#fmt-invocation |title=Core GNU utilities (GNU coreutils) manual |chapter=4.1 fmt: Reformat paragraph text |date=2016 }}</ref>

== Korišćenje TeX-a ==
U nekoliko tehničkih oblasti, kao što su informatika, matematika, inženjerstvo i fizika, TeX je postao [[de fakto standard]]. Brojni magazini, žurnali i listovi u ovim oblastima su proizvedeni upotrebnom TeX-a ili LaTeX-a, omogućavajući autorima da pošalju svoje sirove rukopise napisane u TeX-u.{{sfn|Beebe|p=10}} Mnoge publikacije u drugim oblastima, uključujući rečnike i pravne publikacije, koje su proizvedene koristeći TeX, nisu bile tako uspešne kao u više tehničkim oblastima, jer TeX je prvenstveno namenjen matematici. Kada je dizajnirao TeX, Donald Knut nije verovao da bi jedan sistem za slaganje sloga odgovarao potrebama svih; umesto toga, on je dizajnirao mnoge kukice unutar programa tako da je bilo moguće pisati proširenja, i objavio je izvorni kod, nadajući se da će izdavači prilagoditi dizajn njihovim potrebama. Dok su takvi dodaci stvorani (uključujući i neke dodatke od strane samog Knuta), većina ljudi će povećati TeX samo pomoću makroa i to je ostao sistem povezan sa tehničkim pripremama.<ref name=autogenerated1>{{Citation | first1 = Donald Ervin |last1=Knuth| first2 = Pierre |last2=MacKay| format = PDF | url = http://www.tug.org/TUGboat/Articles/tb08-1/tb17knutmix.pdf | title = Mixing Right-to-Left Texts with Left-to-Right Texts | journal = TUGboat | volume = 8 |year=1987|pages=14–25}}. Reprinted as {{Citation | chapter = Chapter 4 | title = Digital Typography}}</ref><ref>{{Citation | first = Donald Ervin |last=Knuth| title = Questions and Answers I | journal = TUGboat | volume = 17 |year=1996|pages=7–22}}. Reprinted as {{Citation | chapter = Chapter 31 | title = Digital Typography |pages=598}}</ref><ref>{{Citation | first = Donald Ervin |last=Knuth| title = Questions and Answers II | journal = TUGboat | volume = 17 |year=1996|pages=355–67}}. Reprinted as {{Citation | chapter = Chapter 32 | title = Digital Typography |pages=616–17}}</ref>

Moguće je koristiti TeX za automatsko generisanje sofisticiranog rasporeda kada su u pitanju XML podatci. Razlike u sintaksi između dva opisa jezika može da se prevaziđe uz pomoć [[TeXML]]. U kontekstu XML objavljivanja, TeX se na taj način može smatrati kao alternativa za [[XSL Formatting Objects|XSL-FO]]. TeX dozvoljava da se naučni radovi u matematičkim disciplinama svodu na relativno male fajlove, koje bi mogle biti izrečene na strani klijenta, što omogućava potpuno slaganje sloga u naučnim radovima koji se razmenjuju preko ranog Interneta, čak i kada slanje velikih datoteka bilo teško. Ovo je utrlo put za stvaranje spremišta naučnih radova, kao što su [[arXiv]], kroz koje radovi mogu biti 'objavljeni' bez posrednika izdavača.<ref>{{cite arXiv|last1=O'Connell|first1=Heath|title=Physicists Thriving with Paperless Publishing |year=2000|arxiv=physics/0007040 }}</ref>

Moguće je ubaciti TeX formule u [[MediaWiki|MedijaViki]] stranice koristeći <code><math></code> oznaku.

== Zajednica ==
[[Datoteka:Logo TUG.svg|thumb|upright=0.4|TeX Users Group's logo]]

Značajna lica u TeX zajednici uključujući TeX Users Group, koja izdaje [[TUGboat]] i ''[[The PracTeX Journal]]'', pokrivaju širok spektar tema iz [[digitalna tipografija|digitalne tipografije]] od značaja za TeX. [[Deutschsprachige Anwendervereinigung TeX]] je najveća korisnička grupa u [[Nemačka|Nemačkoj]]. TeX Users Group je osnovana 1980. godine u obrazovne i naučne svrhe, i nudi organizaciju za one koji imaju interes za tipografiju i dizajn fonta, a pri tome su korisnici TeX sistema za slaganje sloga koji je izumeo [[Donald Knuth|Donald Knut]]. TeX Users Group zastupa interese TeX korisnika širom sveta. TeX Users Group objavljuje [[naučni časopis|časopis]] [[TUGboat]] tri puta godišnje. [http://tex.stackexchange.com/ tex.stackexchange.com] je aktivna lokacija za pitanja i odgovore kako za nove tako i za iskusne TeX korisnike podjednako.

== Povezano ==
* [[LaTeX]]

== Reference ==
{{reflist|30em}}

== Literatura ==
{{Refbegin|30em}}
* {{FOLDOC}}
* {{Citation | first = Nelson HF | last = Beebe | url = http://www.tug.org/TUGboat/Articles/tb25-1/beebe-2003keynote.pdf | title = 25 Years of TeX and METAFONT: Looking Back and Looking Forward | journal = TUGboat | volume = 25 | year = 2004 | format = PDF | pages = 7–30 }}.
* {{cite book | ref = harv  | first = Donald Ervin |last=Knuth| title = The TeXbook | series = [[Computers and Typesetting]] | volume = A | place = Reading, [[Massachusetts|MA]] | publisher = Addison-Wesley |year=1984|isbn=978-0-201-13448-3}}. The [http://www.ctan.org/tex-archive/systems/knuth/dist/tex/texbook.tex source code of the book in TeX] (and a needed set of macros [ftp://tug.ctan.org/pub/tex-archive/systems/knuth/dist/lib/manmac.tex]) is available online on [[CTAN]]. It is provided only as an example and its use to prepare a book like The TeXbook is not allowed.
* {{cite book | ref = harv  | first = Donald Ervin |last=Knuth| author-mask = 3 | title = TeX: The Program | series = Computers and Typesetting | volume = B | place = Reading, [[Massachusetts|MA]] | publisher = Addison-Wesley |year=1986|isbn=978-0-201-13437-7}}. The full source code of TeX; also [ftp://tug.ctan.org/pub/tex-archive/systems/knuth/dist/tex/tex.web available] on [[CTAN]]. Being written using [[literate programming]], it contains plenty of human-readable documentation.
* {{cite book | ref = harv  | first = Donald Ervin |last=Knuth| author-mask = 3 | title = Digital Typography | series = Lecture notes | number = 78 | publisher = Center for the Study of Language and Information |year=1999|isbn=978-1-57586-010-7}}.
* {{Citation | first1 = Donald Ervin |last1=Knuth| author-mask = 3 | first2 = Michael F |last2=Plass| title = Breaking Paragraphs Into Lines | journal = Software: Practice and Experience | volume = 11 |year=1981| doi=10.1002/spe.4380111102|pages=1119–84}}. Reprinted as {{Citation | chapter = Chapter 3 | title = Digital Typography |pages=67–155}}.
* {{Citation | first = Donald Ervin | last = Knuth | author-mask = 3 | url = http://www.tex.ac.uk/ctan/systems/knuth/dist/tex/ | title = TeX | type = source code | format = [[WEB]] | access-date = 2018-04-22 | archive-date = 2011-09-27 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110927042518/http://www.tex.ac.uk/ctan/systems/knuth/dist/tex/ | dead-url = yes }} contains extensive documentation about the algorithms used in TeX.
* {{cite book | ref = harv  |last=Lamport|first=Leslie| author-link = Leslie Lamport | title = [[LaTeX]]: A Document Preparation System | place = Reading, [[Massachusetts|MA]] | publisher = Addison-Wesley | edition = 2nd |year=1994|isbn=978-0-201-52983-8}}.
* {{Citation | first = Franklin Mark | last = Liang | url = http://www.tug.org/docs/liang/ | title = Word Hy-phen-a-tion by Com-put-er | type = [[PhD]] thesis | publisher = Department of Computer Science, [[Stanford University]] | date = August 1983 }}.
* {{cite book | ref = harv  |last=Salomon|first=David| title = The Advanced TeXbook | url = https://archive.org/details/advancedtexbook0000salo  | publisher = Springer |year=1995|isbn=978-0-387-94556-9}}.
* {{cite book | ref = harv  |last=Spivak|first=MD| title = The Joy of TeX | edition = 2nd | publisher = American Mathematical Society |year=1990|isbn=978-0-8218-2997-4| type = reference}} on AMS-TeX.
* {{cite book|ref=harv|last=Vulis|first=Michael|url=https://books.google.com/books?id=UfUdto-Sz9QC&printsec=frontcover|title=Modern TeX and Its Applications|publisher=CRC Press|year=1992|isbn=978-0-8493-4431-2}}.
{{Refend}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|TeX}}
* {{Citation | url = http://www.tug.org/ | title = TeX Users' Group}}.
* {{Citation | url = http://uk.tug.org/ | place = UK | title = TeX Users' Group}}
* {{Citation | url = http://www.tug.org/texlive//devsrc/Master/texmf-dist/doc/generic/knuth/tex/tex.pdf | title = TeX82 | type = documentation | first = Donald Ervin | last = Knuth | format = PDF | year = 1982 | publisher = Tug | access-date = 2018-04-22 | archive-date = 2013-12-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131228114703/http://www.tug.org/texlive//devsrc/Master/texmf-dist/doc/generic/knuth/tex/tex.pdf | dead-url = yes }}.
* {{Citation | url = http://infohost.nmt.edu/tcc/help/pubs/texcrib.pdf | title = Plain TeX Quick Reference | format = PDF | publisher = NMT | access-date = 2018-04-22 | archive-date = 2017-03-29 | archive-url = https://web.archive.org/web/20170329103715/http://infohost.nmt.edu/tcc/help/pubs/texcrib.pdf | dead-url = yes }}.
* {{Citation | url = http://tex.stackexchange.com/ | title = TeX | type = questions and answers | publisher = StackExchange}}.
* {{Citation | url = http://www.tex.ac.uk/cgi-bin/texfaq2html?introduction=yes | place = UK | publisher = List of TeX | title = Welcome to the UK List of TeX Frequently Asked Questions on the Web | access-date = 2018-04-22 | archive-date = 2004-04-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20040405103450/http://www.tex.ac.uk/cgi-bin/texfaq2html?introduction=yes | dead-url = yes }}
* {{Citation |last=Eveson|first=Simon| url = http://www-users.york.ac.uk/~spe1/texnotes07.pdf | title = An Introduction to Mathematical Document Production Using AmSLaTeX | publisher = York | place = [[England|ENG]], [[United Kingdom|UK]] | format = PDF}}.
* {{Citation | url = http://purl.umn.edu/107413 | title = Oral history | type = interview | first = Donald E |last=Knuth| publisher = [[Charles Babbage Institute]], University of Minnesota | place = Minneapolis}}. Knuth discusses software patenting, [[structured programming]], collaboration and his development of TeX. The oral history discusses the writing of ''[[The Art of Computer Programming]]''.
* Eijkhout, Victor. [http://www.eijkhout.net/tbt/ ''TeX by Topic''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225003039/http://www.eijkhout.net/tbt/ |date=2021-02-25 }}
* [ftp://ftp.gwdg.de/pub/ctan/info/impatient/book.pdf ''TeX for the Impatient''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220328081454/ftp://ftp.gwdg.de/pub/ctan/info/impatient/book.pdf |date=2022-03-28 }}
* Walsh, Norman. [http://makingtexwork.sourceforge.net/mtw/ ''Making TeX Work'']
* [https://books.google.com/books?hl=en&id=lowdvusVjTwC&dq=tex&printsec=frontcover&source=web&ots=qX1xgHdwnh&sig=8CARQDtcNjo9rMBXyn3IpRRDgcU&sa=X&oi=book_result&resnum=8&ct=result TeX Reference Manual] via Google Book Search
* [http://www.webofstories.com/play/17110?o=MS Knuth tells the story of TeX's creation] link to the first clip in the series.
* [http://scpd.stanford.edu/knuth/ Knuth lectures on TeX ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090201074344/http://scpd.stanford.edu/knuth/ |date=2009-02-01 }} – Filmed in the 1980s, Stanford university.
* [http://river-valley.zeeba.tv/tug-2010/an-earthshaking-announcement Knuth declares TeX obsolete, unveils successor] at TUG 2010
* [http://www.cs.uky.edu/~raphael/grad/keepingCurrent/texSuccessors.pdf What’s new since TEX?]

{{TeX}}
{{TeX editori}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:TeX| ]]
[[Kategorija:Nastanci 1978.]]
[[Kategorija:Aplikacioni softver]]